۲۷- رَوح بن عُبادة/ [۶۵۷] [متوفّای ۲۰۵ ه . ق]
علامه ذهبی در کتاب «تذكرة الحفّاظ» [۶۵۸]گوید:
وی، حافظ ابن علاء بن حسّان، ابومحمد قَیسی بصری می‌باشد که از ابن عون، حسین معلّم، ابن ابی عروبة و کسان دیگر از طبقه‌ی آنان، به سماع حدیث پرداخته است و در این زمینه، توجه و اهتمام در خور را ورزیده است.
و احمد بن حنبل، اسحاق بن راهویه، بنُدار، اسحاق کوسج، بشر بن موسی، و شمار زیادی از دیگر مردمان، از رَوح بن عُبادة، حدیث، سماع نموده‌اند.
یعقوب بن شیبه گوید: رَوح بن عُبادة، فردی بزرگوار و آقامنش، سرور و ارباب و شریف و نجیب و انسانی سالم و شاداب و سرحال و با نشاط بود که خیلی به روایت حدیث می‌پرداخت؛ و از علی بن مدینی شنیدم که در حق وی می‌گفت: «ما زال في الحدیث لم یشغل عنه»؛ «رَوح بن عُبادة، پیوسته به فراگیری و یادگیری احادیث مشغول بود و هرگز به غیر آن نمی‌پرداخت و از آن غافل نمی‌شد».
خطیب بغدادی گوید: «صنّف الكتب في «السنن» و «الاحكام» وجمع تفسیراً وكان ثقة»؛ «رَوح بن عُبادة، کتاب‌هایی را در زمینه‌ی «سُنن» و «احکام» به رشته‌ی تحریر درآورده و به گردآوری و تدوین تفسیری از آیات قرآن نیز پرداخت؛ و او، فردی مؤثق و قابل اعتماد نیز بود».
علامه ذهبی در ادامه گوید: احادیث و روایات رَوح بن عُبادة، در چهارچوب تمامی اصول اسلام بود و به همگی آن‌ها پرداخته بود؛ وی در ماه جمادی الاول، به سال ۲۰۵ ه . ق - در حالی که بیش از ۸۰ بهار از عمرش سپری شده بود - درگذشت و چهره در نقاب خاک کشید. خدایش او را بیامرزد و در جوار بهترین رحمت‌های خویش جای دهد.
و حافظ ابن حجر عسقلانی، در کتاب «تهذیب التهذیب» [۶۵۹]گوید:
ابن ابی خیثمه به نقل از یحیی گوید: «صدوق ثقة»؛ «رَوح بن عُبادة، فردی صادق و راستگو، قابل اعتماد و مؤثّق، درستکار و امین و مطمئن و معتبر می‌باشد».
و ابوعاصم نیز به بیان بیوگرافی وی پرداخته و از او ستایش و تمجید، تحسین و تعریف، تقدیر و سپاس و مدح و قدردانی نموده است. ابوبکر بزّار در مُسند خویش گفته است: «ثقةٌ مأمون»؛ «رَوح بن عُبادة، روایت کننده‌ای مؤثق و قابل اعتماد و امین و درستکار و مطمئن و مُعتمد می‌باشد».
ابن سعد گفته است: «كان ثقة ان شاء الله»؛ «به خواست خدا، رَوح بن عُبادة، ثقة و قابل اعتماد است».
و خلیل گوید: «ثقة، اكثر عن مالك، وروی عنه الائمّة»؛ «رَوح بن عُبادة، از زمره‌ی راویان مؤثق و قابل اعتماد است که از مالک نیز بیشتر روایت نموده است؛ ائمه و پیشوایان حدیث نیز به نقل روایت از وی پرداخته‌اند».
و رَوح بن عُبادة، از آن دسته از راویانی می‌باشد که هر شش پیشوای حدیث (بخاری، مسلم، ترمذی، ابوداود، نسایی و ابن ماجه)، از وی،حدیث روایت نموده‌اند.
و علامه محمد بن یوسف صالحی دمشقی شافعی، در کتاب «عقود الجمان»، [۶۶۰]رَوح بن عُبادة را در شمار روایت کنندگان از امام اعظم ابوحنیفه/ذکر کرده است.
و همچنین حافظ ابن بزّار کردری نیز در کتاب «المناقب» [۶۶۱]، وی را در زمره‌ی راویان و محدّثان شهر بصره ذکر نموده که به نقل روایت از امام ابوحنیفه/پرداخته است.
نگارنده گوید:
رَوح بن عُبادة، از ابوحنیفه، از حمّاد، از ابراهیم نخعی روایت کرده که عبدالله بن مسعودسگفته است: رسول خدا جفرموده‌اند: «مابین السرّة الی الركبة عورةٌ»؛ «مابین ناف تا زانو، عورت است».
این روایت را ابوالمؤید محمد بن محمود خوارزمی در کتاب «جامع المسانید» [۶۶۲]ذکر کرده و در ادامه گفته است: ابومحمد بخاری، این حدیث را از رَوح بن عُبادة، از ابوحنیفه/روایت نموده است؛ با این تفاوت که وی در این سند، این حدیث را به نقل از ابراهیم نخعی، از اَسود روایت کرده و در آن گفته است: اسود گوید: عبدالله بن مسعودسگفته است: «ما بین السرّة الی الركبة عورةٌ»؛ (یعنی به صورت «موقوف» روایت کرده است نه به صورت «مرفوع»).
و همچنین راقم سطور گوید:
رَوح بن عُبادة/، در موارد ذیل (از کتاب «الجامع الصحیح» بخاری) با یک واسطه، استاد امام محمد بن اسماعیل بخاری/به شمار می‌آید؛ و این موارد عبارتند از:
* در باب «من نوقش الحساب، عذّب» [۶۶۳]
«حَدَّثَنِي إِسْحَاقُ بْنُ مَنْصُورٍ، حَدَّثَنَا رَوْحُ بْنُ عُبَادَةَ، حَدَّثَنَا حَاتِمُ بْنُ أَبِي صَغِيرَةَ، حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ أَبِي مُلَيْكَةَ، حَدَّثَنِي القَاسِمُ بْنُ مُحَمَّدٍ: حَدَّثَتْنِي عَائِشَةُ: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ جقَالَ: «لَيْسَ أَحَدٌ يُحَاسَبُ يَوْمَ القِيَامَةِ إِلَّا هَلَكَ» فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللَّهِ، أَلَيْسَ قَدْ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى:﴿فَأَمَّا مَنۡ أُوتِيَ كِتَٰبَهُۥ بِيَمِينِهِۦ٧ فَسَوۡفَ يُحَاسَبُ حِسَابٗا يَسِيرٗا٨﴾[الانشقاق: ۷-۸] فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «إِنَّمَا ذَلِكِ العَرْضُ، وَلَيْسَ أَحَدٌ يُنَاقَشُ الحِسَابَ يَوْمَ القِيَامَةِ إِلَّا عُذِّبَ»»(ح ۶۵۳۷)
«اسحاق بن منصور، از رَوح بن عُبادة، از حاتم بن ابی صغیرة، از عبدالله بن ابی مُلیکة، از قاسم بن محمد، از عایشهلبرای ما روایت کرده که وی گفته است: رسول خدا جفرمودند: «هیچ کس چنین نیست که در روز رستاخیز با وی حساب شود، مگر این که هلاگ گردد».گفتیم: ای رسول خدا ج! مگر نه این است که خداوند می‌فرماید: «آن که نامه‌ی اعمالش به دست راستش داده شود، به زودی محاسبه‌ی آسانی خواهد داشت»؟ آن حضرت جفرمودند: «این، عرضه‌ی اعمال است؛ ولی هر کس که در روز رستاخیز، مورد محاسبه قرار گیرد، گرفتار عذاب می‌گردد».
* در باب «ما یكره من كثرة السؤال» [۶۶۴]
«حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ الرَّحِيمِ، أَخْبَرَنَا رَوْحُ بْنُ عُبَادَةَ، حَدَّثَنَا شُعْبَةُ، أَخْبَرَنِي مُوسَى بْنُ أَنَسٍ، قَالَ: سَمِعْتُ أَنَسَ بْنَ مَالِكٍ، قَالَ: قَالَ رَجُلٌ: يَا نَبِيَّ اللَّهِ مَنْ أَبِي؟ قَالَ: «أَبُوكَ فُلاَنٌ»، وَنَزَلَتْ: [يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لاَ تَسْأَلُوا عَنْ أَشْيَاءَ] (المائدة: ۱۰۱) الآيَةَ»(ح ۷۲۹۵)
«محمد بن عبدالرحیم، از رَوح بن عُبادة، از شعبه، از موسی بن انس برای ما روایت کرده که وی گفته است: از انس بن مالکسشنیدم که گفت: مردی خطاب به پیامبر جگفت: ای رسول خدا ج! پدرم کیست؟ آن حضرت جفرمود: «پدر تو، فلان کس است». و سپس این آیه نازل شد: ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ لَا تَسَۡٔلُواْ عَنۡ أَشۡيَآءَ إِن تُبۡدَ لَكُمۡ تَسُؤۡكُمۡ وَإِن تَسَۡٔلُواْ عَنۡهَا حِينَ يُنَزَّلُ ٱلۡقُرۡءَانُ تُبۡدَ لَكُمۡ عَفَا ٱللَّهُ عَنۡهَاۗ وَٱللَّهُ غَفُورٌ حَلِيمٞ١٠١﴾[المائدة: ۱۰۱] «ای مؤمنان! از مسائلی سؤال مکنید که اگر فاش گردند و آشکار شوند، شما را ناراحت و بدحال کنند؛ چنان‌که به هنگام نزول قرآن، راجع بدان‌ها پرس و جو کنید، برای شما بیان و روشن می‌شوند؛ خداوند از این مسائل گذشته است و خداوند بس آمرزگار و بردبار است».
* در باب «كراهیة التحرّی في الصلاة وغیرها» [۶۶۵].
* در باب «اتّباع الجنائز من الایمان» [۶۶۶].
* در باب «الأسیر والغریم یربط في المجسد» [۶۶۷].
* در باب «وقت الفجر» [۶۶۸].
* در باب «صلاة القاعد» [۶۶۹].
* در باب «من تسحّر فلم ینم حتّی صلّی الصبح» [۶۷۰].
* در باب «من قال: لیس علی المحصر بدل» [۶۷۱].
* در باب «النسك شاة» [۶۷۲].
* در باب «كیف تعرّف لقطة اهل مكّة» [۶۷۳].
* در باب «المكاتب ونجومه في كل سنة نجم» [۶۷۴].
به هر حال، روایات «رَوح بن عُبادة»/، در کتاب «الجامع الصحیح» امام محمد بن اسماعیل بخاری/در بیشتر از ۲۹ مورد آمده است.
[۶۵۷] بیوگرافی «رَپوح بن عُبادة» را در این منابع دنبال کنید: «التاریخ الکبیر»؛ امام بخاری ۲/۱/۳۰۹؛ «رجال صحیح البخاری»، کلاباذی ۱/۲۴۹؛ «الجرح و التعدیل»، رازی ۳/۴۹۸؛ «سیر اعلام النبلاء»؛ حافظ ذهبی ۹/۳۰۲؛ «کتاب الثقات»، ابن حبان ۸/۲۴۳؛ «میزان الاعتدال»؛ حافظ ذهبی ۲/۲۵؛ «الکاشف»، حافظ ذهبی ۱/۳۱۳؛ «تاریخ بغداد»، خطیب بغدادی ۸/۴۰۱؛ «تهذیب التهذیب»، ابن حجر عسقلانی ۳/۲۵۳؛ «تقریب التهذیب»، ابن حجر عسقلانی ۱/۳۰۴؛ «خلاصة تهذیب الکمال»، خزرجی، ص ۱۰۱؛ «طبقات الحفّاظ»، حافظ سیوطی، ص ۱۵۱؛ «شذرات الذهب»؛ ابن عماد ۲/۱۳؛ «تهذیب الکمال»، حافظ مزّی ۶/۲۳۵؛«الطبقات الکبری»، ابن سعد ۷/۲۹۶؛ «النجوم الزاهرة»، ابن تغری بردی ۲/۱۷۹؛ «الجمع بین رجال الصحیحین»، مقدسی ۱/۱۳۷ [۶۵۸] «تذکرة الحفّاظ» ۱/۳۴۹ و ۳۵۰ [۶۵۹] «تهذیب التهذیب» ۳/۳۵۴ و ۳۵۵ [۶۶۰] «عقود الجمان»؛ ص ۱۱۲ [۶۶۱] «المناقب»، کردری ۲/۲۲۸ [۶۶۲] «جامع المسانید» ۱/۳۵۶ و ۳۵۷ [۶۶۳] «الجامع الصحیح»، امام بخاری ۲/۹۶۸ [۶۶۴] همان ۲/۱۰۸۳ [۶۶۵] «الجامع الصحیح»، امام بخاری ۱/۵۲ [۶۶۶] همان ۱/۱۲ [۶۶۷] همان ۱/۶۶ [۶۶۸] همان ۱/۸۱ و ۸۲ [۶۶۹] همان ۱/۱۵۰ [۶۷۰] همان ۱/۱۵۲ [۶۷۱] همان ۱/۲۴۳ [۶۷۲] همان ۱/۲۴۴ [۶۷۳] همان ۱/۳۲۸ [۶۷۴] همان ۱/۳۴۷