۴۱- شَیبان بن عبدالرحمن، ابومعاویة نحوی/ [۹۰۳] [متوفّای ۱۶۴ه . ق]
علامه ذهبی در کتاب «تذكرة الحفّاظ» [۹۰۴]گوید:
وی، پیشوای دینی، حافظ و حجّت در حدیث، ابومعاویه تمیمی نحوی می‌باشد که منتسب به «نحو بن شمس» (نحوی) است؛ او مقیم شهر کوفه و معلّم و آموزگار فرزندان امیر داود بن علی بود.
در نسبت «شیبان بن عبدالرحمن» به «نحوی» گفته شده است که وی، مُنتسب به «نحو بن شمس»، شاخه‌ای از قبیله‌ی «ازد» می‌باشد.
ابن ابی داود، یا غیر او گفته است: «بل كان نحویاً»؛ «بلکه خود شیبان بن عبدالرحمن، از تیره‌ی «نحو بن شمس» بوده است».
علامه ذهبی گوید: شیبان بن عبدالرحمن، از حسن بصری، احادیث اندکی را روایت نموده است؛ و از دیگر بزرگانی که وی، به نقل روایت از آن‌ها پرداخته است، می‌توان بدین افراد اشاره کرد:
قتادة؛ حکم؛ هلال وزان؛ یحیی بن ابی کثیر؛ زیاد بن علاقة؛ و منصور بن معتمر.
و از کسانی که از شیبان بن عبدالرحمن، حدیث روایت کرده‌اند، می‌توان این افراد را نام برد:
امام ابوحنیفه/؛ حسن بن موسی اشیب؛ حسین مروزی؛ عبیدالله بن موسی؛ یونس بن محمد مؤدِّب؛ آدم بن ابی ایاس؛ علی بن جعد؛ و شماری دیگر از دانش پژوهان و شیفتگان علم و دانش.
یحیی بن معین و دیگران، شیبان بن عبدالرحمن را فردی مؤثّق و قابل اعتماد و مطمئن و امین، معرفی کرده‌اند.
و احمد بن حنبل گفته است: «و هو، ثبت في كلّ المشایخ»؛ «از دیدگاه تمامی مشایخ و اساتید، شیبان بن عبدالرحمن، فردی مطمئن و قابل اعتماد و روایت کننده‌ای امین ودرستکار در عرصه‌ی نقل و روایت حدیث به شمار می‌آید».
و سرانجام، شیبان بن عبدالرحمن، به سال ۱۶۴ ه . ق در ۸۰ سالگی درگذشت و چهره در نقاب خاک کشید. خدایش او را بیامرزد و در جوار بهترین رحمت‌های خویش جای دهد.
و حافظ ابن حجر عسقلانی در کتاب «تهذیب التهذیب» [۹۰۵]گوید:
ابن حبّان در کتاب «الثقات»، به بیان بیوگرافی شیبان بن عبدالرحمن پرداخته و او را از راویان مؤثق و قابل اعتماد معرّفی نموده است.
و اسلم در کتاب «تاریخ واسط» گوید: «كان ثقة؛ قاله یزید بن هارون»؛ «شیبان بن عبدالرحمن، از زمره‌ی راویان ثقه و معتبر می‌باشد. این را یزید بن هارون گفته است».
و ترمذی گوید: «شیبان ثقة عندهم؛ صاحب كتاب»؛ «از دیدگاه علماء و دانشوران اسلامی و طلایه‌داران و پیشقراولان حدیث، شیبان بن عبدالرحمن، فردی مؤثق و معتبر و صاحب کتاب و اثر می‌باشد».
و ابوبکر بزّار گوید: «ثقة»؛ «شیبان، روایت کننده‌ای مطمئن و مورد وثوق است».
و ابن شاهین در کتاب «الثقات» گوید: «قال عثمان بن ابی شیبة: كان معلّماً، صدوقاً، حسن الحدیث»؛ «عثمان بن ابی شیبة گوید: شیبان بن عبدالرحمن، معلّم و آموزگاری صادق و راستگو و مربّی و مدرّسی مطمئن و امین بود که از احادیث و روایاتی نیکو و حَسَن برخوردار بود».
شایان ذکر است که شیبان بن عبدالرحمن/، از آن دسته از محدّثان و راویانی می‌باشد که بخاری، مسلم، ترمذی، ابوداود، نسایی و ابن ماجه، به نقل روایت از وی پرداخته‌اند.
و در کتاب «جامع المسانید» [۹۰۶]، چنین آمده است: ناچیزترین بندگان خدا (ابوالمؤید محمد بن محمود خوارزمی) گوید: «هو ممّن یروی عن الامام ابی حنیفة في هذه المسانید»؛ «شیبان بن عبدالرحمن، از زمره‌ی روایت کنندگانی به شمار می‌آید که در این مسانید، به نقل روایت از امام ابوحنیفه/پرداخته است».
و علامه محمد بن یوسف صالحی دمشقی شافعی در کتاب «عقود الجمان» [۹۰۷]، وی را در شمار روایت کنندگان از امام اعظم ابوحنیفه/ذکر کرده است.
نگارنده گوید:
شیبان بن عبدالرحمن/، در موارد ذیل (از کتاب «الجامع الصحیح» بخاری) با دو واسطه، استاد امام محمد بن اسماعیل بخاری/به شمار می‌آید؛ و این موارد عبارتند از:
* در باب «قوله: ﴿ٱلَّذِينَ يُحۡشَرُونَ عَلَىٰ وُجُوهِهِمۡ إِلَىٰ جَهَنَّمَ أُوْلَٰٓئِكَ شَرّٞ مَّكَانٗا وَأَضَلُّ سَبِيلٗا٣٤﴾[الفرقان: ۳۴]» [۹۰۸]
«حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُحَمَّدٍ، حَدَّثَنَا يُونُسُ بْنُ مُحَمَّدٍ البَغْدَادِيُّ، حَدَّثَنَا شَيْبَانُ، عَنْ قَتَادَةَ، حَدَّثَنَا أَنَسُ بْنُ مَالِكٍ س: أَنَّ رَجُلًا قَالَ: يَا نَبِيَّ اللَّهِ يُحْشَرُ الكَافِرُ عَلَى وَجْهِهِ يَوْمَ القِيَامَةِ؟ قَالَ: «أَلَيْسَ الَّذِي أَمْشَاهُ عَلَى الرِّجْلَيْنِ فِي الدُّنْيَا قَادِرًا عَلَى أَنْ يُمْشِيَهُ عَلَى وَجْهِهِ يَوْمَ القِيَامَةِ» قَالَ قَتَادَةُ: بَلَى وَعِزَّةِ رَبِّنَا»(ح ۴۷۶۰)
«عبدالله بن محمد، از یونس بن محمد بغدادی، از شیبان بن عبدالرحمن، از قتادة برای ما روایت کرده که وی گفته است: انس بن مالکسگوید: مردیگفت: ای پیامبر خدا! چگونه کافر، روز قیامت بر چهره‌اش حشر می‌گردد؟ رسول خدا جفرمود: «آیا خداوندی که در دنیا او را به وسیله‌ی پاهایش به حرکت درمی آورد، قادر نیست که روز قیامت، او را بر چهره‌اش به حرکت درآورد»؟
* در باب «میراث البنات» [۹۰۹]
«حَدَّثَنَا مَحْمُودُ بْنُ غَيْلاَنَ، حَدَّثَنَا أَبُو النَّضْرِ، حَدَّثَنَا أَبُو مُعَاوِيَةَ شَيْبَانُ، عَنْ أَشْعَثَ، عَنِ الأَسْوَدِ بْنِ يَزِيدَ، قَالَ: أَتَانَا مُعَاذُ بْنُ جَبَلٍ، بِاليَمَنِ مُعَلِّمًا وَأَمِيرًا، "فَسَأَلْنَاهُ عَنْ رَجُلٍ: تُوُفِّيَ وَتَرَكَ ابْنَتَهُ وَأُخْتَهُ، فَأَعْطَى الِابْنَةَ النِّصْفَ وَالأُخْتَ النِّصْفَ"»(ح ۶۷۳۴)
«محمود بن غیلان، از ابوالنضر، از ابومعاویة شیبان بن عبدالرحمن، از اشعث، از اسود بن یزید برای ما روایت کرده که وی گفته است: معاذ بن جبلسدر یمن، به نزد ما آمد و حال آن که او به عنوان معلّم و امیر تعیین شده بود؛ از وی در مورد مردی پرسیدیم که وفات کرده و یک دختر و یک خواهر از خود بر جای گذاشته است. او، نصف مال متوفّا را به دختر و نصف دیگر را به خواهر متوفّا داد».
* در باب «كتابة العلم» [۹۱۰].
* در باب «من لم یر الوضوء الّا من المخرجین، القبل والدبر» [۹۱۱].
* در باب «الوضوء بالمدّ» [۹۱۲].
* در باب «كینونة الجنب في البیت اذا توضّأ قبل ان یغتسل» [۹۱۳].
* در باب «النوم مع الحائض وهي في ثیابها» [۹۱۴].
* در باب «اذا صلّی في الثوب الواحد، فلیجعل علی عاتقیه» [۹۱۵].
* در باب «من ادرك ركعة من العصر قبل الغروب» [۹۱۶].
* در باب «الاذان بعد الفجر» [۹۱۷].
* در باب «لا یقوم الی الصلاة مستعجلاً؛ ولیقم الیها بالسكینة والوقار» [۹۱۸].
* در باب «قول الرجل: ما صلّینا» [۹۱۹].
* در باب «القراءة في الظهر» [۹۲۰].
* در باب «الدّهن للجمعة» [۹۲۱].
به هر حال، روایات شیبان بن عبدالرحمن/، در کتاب «الجامع الصحیح» امام محمد بن اسماعیل بخاری/، در بیشتر از ۳۸ مورد آمده است.
[۹۰۳] بیوگرافی «شیبان بن عبدالرحمن» را در این منابع دنبال کنید: «رجال صحیح البخاری»، کلاباذی ۱/۳۵۵؛ «الجرح و التعدیل»، رازی ۴/۳۵۵؛ «سیر اعلام النبلاء»، حافظ ذهبی ۷/۴۰۶؛ «میزان الاعتدال»، حافظ ذهبی ۲/۲۸۵؛ «تاریخ بغداد»؛ خطیب بغدادی ۹/۲۷۱؛ «شذرات الذهب»، ابن عماد ۱/۲۵۹؛ «کتاب الثقات»، ابن حبان ۶/۴۴۹؛ «الکاشف»، حافظ ذهبی ۲/۱۶؛ «تهذیب التهذیب»، ابن حجر عسقلانی ۴/۳۲۶؛ «تقریب التهذیب»، ابن حجر عسقلانی ۱/۴۲۴؛ «خلاصة تهذیب الکمال»، خزرجی ص ۱۴۲؛ «تهذیب الکمال»، حافظ مزّی ۸/۴۱۵؛ «الطبقات الکبری»، ابن سعد ۶/۳۷۷؛ «طبقات الحفّاظ»، حافظ سیوطی، ص۹۹، «الجمع بین رجال الصحیحین»، مقدسی ۱/۲۱۴ [۹۰۴] «تذکرة الحفّاظ» ۱/۲۱۸ [۹۰۵] «تهذیب التهذیب» ۴/۳۲۶ و ۳۲۷ [۹۰۶] «جامع المسانید» ۲/۴۷۷ [۹۰۷] «عقود الجمان»؛ ص ۱۱۸ [۹۰۸] «الجامع الصحیح»، امام بخاری ۲/۹۶۶ [۹۰۹] همان ۲/۹۹۷ [۹۱۰] همان ۲/۲۱ و ۲۲ [۹۱۱] همان ۱/۳۰ [۹۱۲] همان ۱/۳۳ [۹۱۳] همان ۱/۴۲ [۹۱۴] همان ۱/۴۶ [۹۱۵] همان ۱/۵۲ [۹۱۶] همان ۱/۷۹ [۹۱۷] همان ۱/۸۷ [۹۱۸] همان ۱/۸۸ [۹۱۹] همان ۱/۸۹ [۹۲۰] همان ۱/۱۰۵ [۹۲۱] همان ۱/۱۲۱