۲۲- حنظلة بن ابی سفیان بن عبدالرحمن جُمحی/ [۵۹۳] [متوفّای ۱۵۱ ه . ق]
علامه ذهبی در کتاب «تذكرة الحفّاظ» [۵۹۴]گوید:
وی، حنظلة بن ابی سفیان، عبدالرحمن بن صفوان بن امیّة بن خلف جُمحی مکی، حافظ حدیث می‌باشد که در عرصه‌ی حدیث شناسی و روایت حدیث نیز، مورد اعتماد و مطمئن و معتبر و قابل وثوق است؛ وی از طاوس، عکرمة؛ مجاهد، نافع عمری، قاسم و سالم، حدیث روایت نموده است.
و از کسانی که از حنظلة بن ابی سفیان، به روایت حدیث پرداخته‌اند، می‌توان این افراد را نام برد:
عبدالله بن مبارک؛ وکیع بن جرّاح؛ معافی بن عمران؛ مکی بن ابراهیم؛ ابوعاصم؛ ابن وهب؛ و کسان دیگر از دانش پژوهان و شیفتگان علم و دانش.
احمد بن حنبل در مورد حنظلة بن ابی سفیان گوید: «ثقة»؛ «وی، فردی قابل اعتماد و مورد وثوق بود».
و احمد بن ابی مریم، از یحیی بن معین نقل کرده که وی گفته است: «ثقة حجّة»؛ «حنظلة، فردی ثقه و مورد اعتماد و در عرصه‌ی حدیث شناسی و روایت حدیث، روایت کننده‌ای مطمئن و معتبر و کارشناس و خبره و آگاه و حجّت می‌باشد».
و ابن عدی گوید: «عامّة ما روی حنظلة، مستقیم»؛ «عموم روایات حنظلة بن ابی سفیان، درست و صحیح می‌باشند».
علامه ذهبی در ادامه گوید: حنظلة بن ابی سفیان، تا سال ۱۵۱ ه . ق زندگی به سر برد و حیات داشت.
و حافظ ابن حجر عسقلانی در کتاب «تهذیب التهذیب» [۵۹۵]گوید:
احمد بن حنبل گوید: «كان وكیع، اذا أتی علی حدیثه، قال: حدثنا حنظلة بن ابی سفیان؛ وكان ثقة ثقة»؛ «عادت وکیع بن جرّاح بر آن بود که هرگاه به روایت حدیث خویش می‌پرداخت، چنین می‌گفت: «حنظلة بن ابی سفیان، برای ما روایت کرده است»؛ و (در ادامه می‌گفت:) «بی‌گمان، حنظلة بن ابی سفیان، بسیار ثقه و قابل اعتماد بود».
و بدین سان، جوزجانی نیز از احمد بن حنبل نقل کرده که وی در مورد حنظلة گفته است: «انّه ثقة ثقة»؛ «وی، بسیار قابل اعتماد و مورد وثوق و مطمئن و معتبر می‌باشد».
و ابوزرعة، ابوداود و نسایی گفته‌اند: «ثقة»؛ «حنظلة، روایت کننده‌ای ثقه و مورد اعتماد است.»
و یعقوب بن شیبه گفته است: «هو ثقة»؛ «حنظلة بن ابی سفیان، فردی قابل اعتماد و مورد وثوق می‌باشد».
و ابن سعد گوید: «كان ثقة؛ وله احادیث»؛ «حنظله، روایت کننده‌ای مطمئن و معتبر و قابل اعتماد و ثقه می‌باشد که از روایات و احادیثی نیز برخوردار است».
و ابن مدینی گفته است: «لا بأس به»؛ «در روایات و احادیث حنظلة، ایراد و نقصی وارد نیست؛ زیرا وی، روایت کننده‌ای ثقه و قابل اعتماد است».
و ابن حبّان نیز وی را در شمار روایت کنندگان ثقه و قابل اعتماد ذکر کرده و به ثقه بودن و معتبر بودن روایات و احادیث وی، رأی داده است.
و ابن حبّان نیز وی را در شمار روایت کنندگان ثقه و قابل اعتماد ذکر کرده و به ثقه بودن و معتبر بودن روایات و احادیث وی، رأی داده است.
شایان ذکر است که حنظلة بن ابی سفیان/، از آن دسته از راویان و محدّثانی می‌باشد که هر شش پیشوای حدیث (بخاری، مسلم، ترمذی، ابوداود، نسایی و ابن ماجه)، به نقل روایت از وی پرداخته‌اند.
علامه محمد بن یوسف صالحی دمشقی شافعی در کتاب «عقود الجمان»، [۵۹۶]و همچنین حافظ ابن بزّاز کردری نیز در کتاب «المناقب» [۵۹۷]، حنظلة بن ابی سفیان را در شمار راویان مکه‌ی مکرمه برشمرده‌اند که به نقل روایت از امام اعظم ابوحنیفه/پرداخته است.
نگارنده گوید:
حنظلة بن ابی سفیان بن عبدالرحمن جُمحی/، در موارد ذیل (از کتاب «الجامع الصحیح» بخاری) با یک واسطه، استاد امام محمد بن اسماعیل بخاری/به شمار می‌آید؛ و این موارد عبارتند از:
* در باب «خروج النساء الی المساجد باللیل والغلس» [۵۹۸]
«حَدَّثَنَا عُبَيْدُ اللَّهِ بْنُ مُوسَى، عَنْ حَنْظَلَةَ، عَنْ سَالِمِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ، عَنِ ابْنِ عُمَرَ سمَا، عَنِ النَّبِيِّ جقَالَ: «إِذَا اسْتَأْذَنَكُمْ نِسَاؤُكُمْ بِاللَّيْلِ إِلَى المَسْجِدِ، فَأْذَنُوا لَهُنَّ» تَابَعَهُ شُعْبَةُ، عَنِ الأَعْمَشِ، عَنْ مُجَاهِدٍ، عَنْ ابْنِ عُمَرَ، عَنِ النَّبِيِّ صلّى الله عليه وسلم»(ح ۸۶۵)
«عبیدالله بن موسی، از حنظلة بن ابی سفیان، از سالم بن عبدالله، از عبدالله بن عمرببرای ما روایت کرده که آن حضرت جفرمودند: «هرگاه همسران شما اجازه خواستند تا شب‌ها به مسجد بروند، به آنان اجازه دهید».
* در باب «كیف كان صلاة النبيّ ج؛ وكم كان النبيّ جیصلّی باللیل» [۵۹۹]
«حَدَّثَنَا عُبَيْدُ اللَّهِ بْنُ مُوسَى، قَالَ: أَخْبَرَنَا حَنْظَلَةُ، عَنِ القَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ، عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهَا، قَالَتْ: "كَانَ النَّبِيُّ جيُصَلِّي مِنَ اللَّيْلِ ثَلاَثَ عَشْرَةَ رَكْعَةً مِنْهَا الوِتْرُ، وَرَكْعَتَا الفَجْرِ"»(ح ۱۱۴۰)
«عبیدالله بن موسی، از حنظلة بن ابی سفیان، از قاسم بن محمد، از عایشهلبرای ما روایت کرده که وی گفته است: «رسول خدا جشب‌ها، در مجموع با نماز وتر و دو رکعت سنّت صبح، سیزده رکعت نماز می‌گزارد».
* در باب «قول النبيّ ج: بُنی الاسلام علی خمس » [۶۰۰]
«حَدَّثَنَا عُبَيْدُ اللَّهِ بْنُ مُوسَى، قَالَ: أَخْبَرَنَا حَنْظَلَةُ بْنُ أَبِي سُفْيَانَ، عَنْ عِكْرِمَةَ بْنِ خَالِدٍ، عَنِ ابْنِ عُمَرَ، سمَا قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج"بُنِيَ الإِسْلاَمُ عَلَى خَمْسٍ: شَهَادَةِ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَأَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللَّهِ، وَإِقَامِ الصَّلاَةِ، وَإِيتَاءِ الزَّكَاةِ، وَالحَجِّ، وَصَوْمِ رَمَضَانَ"»(ح ۸)
«عبیدالله بن موسی، از حنظلة بن ابی سفیان، از عکرمة بن خالد، از عبدالله بن عمرببرای ما روایت کرده که وی گفته است: رسول خدا جفرمودند: «اسلام، بر پنج چیز بنا شده است: گواهی دادن بر این که خداوند، یکی است و جز او، معبود بر حقّی وجود ندارد و محمد جفرستاده‌ی اوست؛ دوم: برپاداشتن و اقامه‌ی نماز؛ سوم: پرداخت زکات و حقوق واجب مالی؛ چهارم: ادای حج؛ و پنجم: روزه گرفتن ماه مبارک رمضان».
* در باب «من تكلّم بالفارسیة والرطانة» [۶۰۱].
* در باب «اَلْعَلَم والوَسم في الصورة» [۶۰۲].
* در باب «جیب القمیص من عند الصدر وغیره» [۶۰۳].
* در باب «قصّ الشارب» [۶۰۴].
[۵۹۳] بیوگرافی «حنظلة بن ابی سفیان» را در این منابع دنبال کنید: «التاریخ الکبیر»؛ امام بخاری ۲/۱/۴۴؛ «رجال صحیح البخاری»، کلاباذی ۱/۲۱۱؛ «الجرح و التعدیل»، رازی ۳/۲۴۱؛ «کتاب الثقات»، ابن حبان ۶/۲۲۵؛ «سیر اعلام النبلاء»، حافظ ذهبی ۶/۳۳۶؛ «میزان الاعتدال»، حافظ ذهبی ۱/۶۲۰؛ «الکاشف»، حافظ ذهبی ۱/۲۶۱؛ «تهذیب التهذیب»، ابن حجر عسقلانی ۳/۵۳؛ «تقریب التهذیب»، ابن حجر عسقلانی ۱/۲۵۰؛ «خلاصة تهذیب الکمال»، علامه خزرجی، ص ۸۲؛ «شذرات الذهب»؛ ابن عماد ۱/۲۳۰؛ «تهذیب الکمال»، حافظ مزّی ۵/۲۸۵؛ «الجمع بین رجال الصحیحین»، مقدسی ۱/۱۱۰ [۵۹۴] «تذکرة الحفّاظ» ۱/۱۷۶ [۵۹۵] «تهذیب التهذیب» ۳/۵۳ و ۵۴ [۵۹۶] «عقود الجمان»؛ ص ۱۰۹ [۵۹۷] المناقب»، کردری ۲/۲۱۹ [۵۹۸] «الجامع الصحیح» امام بخاری ۱/۱۱۹ [۵۹۹] همان ۱/۱۵۳ [۶۰۰] همان ۱/۶ [۶۰۱] همان ۱/۴۳۲ [۶۰۲] همان ۲/۸۳۱ [۶۰۳] همان ۲/۸۶۲ [۶۰۴] همان ۲/۸۷۴