۸۴- محمد بن ابراهیم بن أبی عَدی بصری/ [۱۵۸۸] [متوفّای ۱۹۴ ه . ق]
علامه ذهبی در کتاب «تذكرة الحفّاظ» [۱۵۸۹]گوید:
وی، حافظ مؤثّق و قابل اعتماد و مطمئن و قوی: ابوعمرو محمد بن ابراهیم بن ابی عدی می‌باشد. برخی گفته‌اند که «ابوعدی»، کینه‌ی ابراهیم بوده است.
محمد بن ابوعدی بصری، از این بزرگان عرصه‌ی علم و دانش، به نقل روایت پرداخته است:
حُمید طویل؛ داود بن ابوهند؛ ابن عون؛ عَؤف اعرابی؛ حسین معلّم؛ و کسان دیگر از طبقه‌ی آنان.
و از کسانی که از محمد بن ابوعدی، حدیث روایت نموده‌اند، می‌توان بدین افراد اشاره کرد:
احمد بن حنبل؛ فلاس؛ بندار؛ محمد بن مثنّی؛ حسن زعفرانی؛ و دیگر دانش پژوهان و شیفتگان علم و دانش و تشنگان حکمت و فرزانگی.
ابوحاتم رازی و دیگران، محمد بن ابوعدی بصری را فردی مؤثّق و مطمئن و قوی و قابل اعتماد معرفی کرده‌اند و او را روایت کننده‌ای درستکار و شریف دانسته‌اند.
وی، به سال ۱۹۴ ه . ق در ۸۰ سالگی، درگذشت و چهره در نقاب خاک کشید.
و حافظ ابن حجر عسقلانی در کتاب «تهذیب التهذیب» [۱۵۹۰]گوید:
ابوحاتم و نسایی گفته‌اند: «ثقة»؛ «محمد بن ابوعدی بصری، از راویان مورد وثوق و قابل اعتماد بود».
ابن سعد گوید: «كان ثقة»؛ «ابن ابوعدی، یکی از روایت کنندگان ثقه و مطمئن و قوی و مورد اعتماد بود».
ابن حبّان نیز در کتاب «الثقات» وی را در شمار راویان مؤثق و قابل اعتماد ذکر کرده است.
عمرو بن علی گوید: «سمعتُ عبدالرحمن بن مهدی - وذكر ابن ابی عدی - فأحسن الثناء علیه؛ وسمعتُ معاذ بن معاذ یحسن الثناء علیه»؛ «از عبدالرحمن بن مهدی و معاذ بن معاذ، شنیدم که به ذکر محمد بن ابوعدی بصری پرداختند و به زیبایی هر چه تمام، او را مدح و ستایش و تعریف و تمجید و سپاس و تقدیر نمودند».
و علاوه از این‌ها، محمد بن ابوعدی، از آن دسته از روایت کنندگانی می‌باشد که بخاری، مسلم، ترمذی، ابوداود، نسایی و ابن ماجه، از وی حدیث روایت نموده‌اند.
علامه محمد بن یوسف صالحی دمشقی شافعی در کتاب «عقود الجمان» [۱۵۹۱]، محمد بن ابوعدی را در شمار روایت کنندگان از امام اعظم ابوحنیفه/پرداخته‌اند، قرار داده است.
و بدین سان، حافظ ابن بزّاز کردری نیز در کتاب «المناقب» [۱۵۹۲]، وی را در زمره‌ی راویان شهر بصره که به نقل روایت از امام اعظم ابوحنیفه/پرداخته‌اند، معرفی نموده است.
نگارنده‌ی سطور گوید:
محمد بن ابراهیم بن ابوعدی بصری/، در موارد ذیل (از کتاب «الجامع الصحیح» بخاری) با یک واسطه، استاد امام محمد بن اسماعیل بخاری/به شمار می‌آید؛ و این موارد عبارتند از:
* در باب «عهد الله عزّو جلّ» [۱۵۹۳]
«حَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ بَشَّارٍ، حَدَّثَنَا ابْنُ أَبِي عَدِيٍّ، عَنْ شُعْبَةَ، عَنْ سُلَيْمَانَ، وَمَنْصُورٍ، عَنْ أَبِي وَائِلٍ، عَنْ عَبْدِ اللَّهِ س، عَنِ النَّبِيِّ جقَالَ: "مَنْ حَلَفَ عَلَى يَمِينٍ كَاذِبَةٍ، يَقْتَطِعَ بِهَا مَالَ رَجُلٍ مُسْلِمٍ - أَوْ قَالَ: أَخِيهِ - لَقِيَ اللَّهَ وَهُوَ عَلَيْهِ غَضْبَانُ "فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَصْدِيقَهُ:﴿إِنَّ ٱلَّذِينَ يَشۡتَرُونَ بِعَهۡدِ ٱللَّهِ﴾[آل عمران: ۷۷]، قَالَ سُلَيْمَانُ، فِي حَدِيثِهِ: فَمَرَّ الأَشْعَثُ بْنُ قَيْسٍ، فَقَالَ: مَا يُحَدِّثُكُمْ عَبْدُ اللَّهِ؟ قَالُوا لَهُ، فَقَالَ الأَشْعَثُ: نَزَلَتْ فِيَّ وَفِي صَاحِبٍ لِي، فِي بِئْرٍ كَانَتْ بَيْنَنَا»(ح ۶۶۵۹ و ۶۶۶۰)
«محمد بن بشار، از محمد بن ابوعدی بصری، از شعبة، از سلیمان و منصور، از ابووائل، از عبدالله بن مسعودسبرای ما روایت کرده که رسول خدا جفرمود: «کسی که به دروغ سوگند بخورد تا مال مسلمانی را از چنگش به در آورد؛ - یا گفت: - مال برادرش را تصاحب کند، خداوند را در حالی ملاقات می‌کند که بر وی خشمگین می‌باشد».
خداوند نیز در تصدیق فرموده‌ی رسول خدا ج، این آیه را نازل کرد: ﴿إِنَّ ٱلَّذِينَ يَشۡتَرُونَ بِعَهۡدِ ٱللَّهِ وَأَيۡمَٰنِهِمۡ ثَمَنٗا قَلِيلًا أُوْلَٰٓئِكَ لَا خَلَٰقَ لَهُمۡ فِي ٱلۡأٓخِرَةِ﴾[آل عمران: ۷۷] «کسانی که پیمان خدا و سوگندهای خویش را به بهای ناچیزی می‌فروشند، آنان را در آخرت، بهره‌ای نیست».
سلیمان، در حدیث خود گفته است: اشعث بن قیس، عبور کرد و گفت: عبدالله بن مسعودس، به شما چه گفت؟ به وی گفتند: اشعث گفت: این آیه، درباره‌ی من و همکار من نازل شده است که درباره‌ی چاهی، دعوا داشتیم».
* در باب «التلبیة اذا إنحدر في الوادی» [۱۵۹۴]
«حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ المُثَنَّى، قَالَ: حَدَّثَنِي ابْنُ أَبِي عَدِيٍّ، عَنِ ابْنِ عَوْنٍ، عَنْ مُجَاهِدٍ، قَالَ: كُنَّا عِنْدَ ابْنِ عَبَّاسٍ سمَا، فَذَكَرُوا الدَّجَّالَ أَنَّهُ قَالَ: مَكْتُوبٌ بَيْنَ عَيْنَيْهِ كَافِرٌ، فَقَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ: لَمْ أَسْمَعْهُ وَلَكِنَّهُ قَالَ: «أَمَّا مُوسَى كَأَنِّي أَنْظُرُ إِلَيْهِ إِذْ انْحَدَرَ فِي الوَادِي يُلَبِّي»»(ح ۱۵۵۵)
«محمد بن مثنّی، از محمد بن ابوعدی، از ابن عون، از مجاهد برای ما روایت کرده که وی گفته است: ما در نزد عبدالله بن عباسببودیم که سخن از دجّال به میان آمد. گفتند: آن حضرت جفرمود: «میان دو چشم او، کافر نوشته شده است». ابن عباسبگفت: من، این را از پیامبر جنشنیدم؛ ولی شنیدم که آن حضرت جفرمود: «امّا موسی: گویا هم اکنون او را می‌بینم که لبیک گویان به سوی وادی، سرازیر است».
* در باب «من أخفّ الصلاة عند بكاء الصبیّ» [۱۵۹۵]
«حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ بَشَّارٍ، قَالَ: حَدَّثَنَا ابْنُ أَبِي عَدِيٍّ، عَنْ سَعِيدٍ، عَنْ قَتَادَةَ، عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ، عَنِ النَّبِيِّ جقَالَ: «إِنِّي لَأَدْخُلُ فِي الصَّلاَةِ، فَأُرِيدُ إِطَالَتَهَا، فَأَسْمَعُ بُكَاءَ الصَّبِيِّ، فَأَتَجَوَّزُ مِمَّا أَعْلَمُ مِنْ شِدَّةِ وَجْدِ أُمِّهِ مِنْ بُكَائِهِ» وَقَالَ مُوسَى، حَدَّثَنَا أَبَانُ، حَدَّثَنَا قَتَادَةُ، حَدَّثَنَا أَنَسٌ، عَنِ النَّبِيِّ جمِثْلَهُ»(ح ۷۱۰)
«محمد بن بشار، از محمد بن ابوعدی، از سعید، از قتادة، از انس بن مالکسبرای ما روایت کرده که آن حضرت جفرمود: «من در نماز داخل می‌شوم و دوست دارم که آن را طولانی کنم ولی چون گریه‌ی کودکی را می‌شنوم، آن را کوتاه می‌گردانم؛ زیرا می‌دانم که گریه‌ی او، موجب اندوه شدید مادرش می‌شود».
* در باب «الحلال بیّن والحرام بیّن؛ وبینهما مشتبهات» [۱۵۹۶].
* در باب «ذكر القین والحدّاد» [۱۵۹۷].
* در باب «اخراج اهل المعاصی والخصوم من البیوت بعد المعرفة» [۱۵۹۸].
* در باب «القلیل من الهبة» [۱۵۹۹].
* در باب «اذا ادّعی أو قذف، فله أن یلتمس البیّنة وینطلق لطلب البیّنة» [۱۶۰۰].
* در باب «العون بالمدد» [۱۶۰۱].
* در باب «ذكر الملائكة» [۱۶۰۲].
* در باب «ذكر الجنّ وثوابهم وعقابهم» [۱۶۰۳].
* در باب «حدیث الغار» [۱۶۰۴].
* در باب «علامات النبوّة في الاسلام» [۱۶۰۵].
به هر حال، روایات «محمد بن ابراهیم بن ابوعدی بصری»/، در کتاب «الجامع الصحیح» امام محمد بن اسماعیل بخاری/، در بیشتر از ۲۳ مورد آمده است.
[۱۵۸۸] بیوگرافی «محمد بن ابراهیم بن ابوعدی بصری/» را در این منابع دنبال کنید: «التاریخ الکبیر»؛ امام بخاری ۱/۱/۲۳؛ «رجال صحیح البخاری»، کلاباذی ۲/۶۳۶؛ «الکاشف»، حافظ ذهبی ۳/۱۶؛ «تهذیب التهذیب»، ابن حجر عسقلانی ۹/۱۲؛ «سیر أعلام النبلاء»، حافظ ذهبی ۹/۲۲۰؛ «میزان الاعتدال»، حافظ ذهبی ۳/۶۴۷؛ «تقریب التهذیب»، ابن حجر عسقلانی ۲/۵۰؛ «تهذیب الکمال»، حافظ مزّی ۱۶/۱۹؛ «خلاصة تهذیب الکمال»، خزرجی، ص ۲۷۶؛ «طبقات الحفّاظ»، حافظ سیوطی، ص ۱۴۱؛ «شذرات الذهب»، ابن عماد ۱/۳۴۱؛ «الجمع بین رجال الصحیحین»، مقدسی ۲/۴۳۴ [۱۵۸۹] «تذکرة الحفّاظ» ۱/۳۲۴ [۱۵۹۰] «تهذیب التهذیب» ۹/۱۲ و ۱۳ [۱۵۹۱] «عقود الجمان»؛ ص ۹۱ [۱۵۹۲] «المناقب»، کردری ۲/۲۲۸ [۱۵۹۳] «الجامع الصحیح»، امام بخاری ۲/۹۸۵ [۱۵۹۴] «الجامع الصحیح»، امام بخاری ۱/۲۱۰ [۱۵۹۵] همان ۱/۹۸ [۱۵۹۶] همان ۱/۲۷۵ [۱۵۹۷] همان ۱/۲۸۰ [۱۵۹۸] همان ۱/۳۲۶ [۱۵۹۹] همان ۱/۳۴۹ [۱۶۰۰] همان ۱/۳۶۷ [۱۶۰۱] همان ۱/۴۳۱ [۱۶۰۲] همان ۱/۴۵۷ [۱۶۰۳] همان ۱/۴۶۷ [۱۶۰۴] همان ۱/۴۹۳ [۱۶۰۵] همان ۱/۵۰۴