الگوی هدایت - تحلیل وقایع زندگی و سیرت پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم - جلد دوم

تفسیر سوره نصر و خبر از وفات پیامبر اکرم ج

عایشه سمی‌گوید: پیامبر اکرم جخیلی زیاد «سبحان الله وبحمده» می‌گفت و توبه و استغفار می‌نمود.

از ایشان علت این امر را پرسیدم. فرمود: خداوند مرا به نشانه‌ای در امتم خبر داده است که هرگاه آن را دیدم، کلمات بالا را زیاد بخوانم و زیاد توبه و استغفار کنم و من اکنون آن نشانه را دیدم و این سوره را تلاوت نمود:

﴿إِذَا جَآءَ نَصۡرُ ٱللَّهِ وَٱلۡفَتۡحُ١ وَرَأَيۡتَ ٱلنَّاسَ يَدۡخُلُونَ فِي دِينِ ٱللَّهِ أَفۡوَاجٗا٢ فَسَبِّحۡ بِحَمۡدِ رَبِّكَ وَٱسۡتَغۡفِرۡهُۚ إِنَّهُۥ كَانَ تَوَّابَۢا٣﴾[النصر: ۱-۳] [۱۲۸۸].

«آن گاه که یاری خدا و پیروزی رسید و مردم را دیدی که دسته‌دسته وارد دین خدا می‌شوند؛ پس خدا را به پاکی یاد کن و شکر او را به جای آور و طلب آمرزش کن که خدا، بسیار توبه‌پذیر است».

قرطبی می‌فرماید:

بعد از فتح مکه، عرب‌ها گفتند: اکنون که محمد بر اهل حرم غالب گردیده است، بر کسانی که خدا آنها را از لشکر فیلها نجات داد، پس کسی توان مقابله با او را ندارد. بنابراین، آنها دسته‌دسته می‌آمدند و مسلمان می‌شدند [۱۲۸۹].

این سوره به گونه‌ای از نزدیک بودن وفات پیامبر اکرم جخبر می‌داد [۱۲۹۰]؛ چنانکه ابن عباس سمی‌گوید: عمر سهمواره با بزرگانی از اهل بدر نزد من می‌آمد. آن گاه بعضی به او گفته بودند: تو چرا ما را نزد کسی می‌بری که هم‌سن فرزندان ما است؟ بنابراین، او مرا روزی در جمع آنها فراخواند و از آنان پرسید که شما در مورد مفهوم ﴿إِذَا جَآءَ نَصۡرُ ٱللَّهِ وَٱلۡفَتۡحُ١﴾چه می‌گوئید؟ برخی گفتند: این آیه ما را به این دلیل که به فتح و پیروزی دست یافتیم، ما را به استغفار و ستایش الهی فرامی‌خواند، و بعضی از آنها ساکت ماندند و چیزی نگفتند. آن گاه عمر سرو به من کرد و گفت: ابن‌عباس! تو نیز همین را می‌گویی؟ گفتم: خیر؛ بلکه خدا با این سوره، نزدیکی وفات پیامبر اکرم جرا به ایشان ابلاغ نموده است؛ آن گاه عمر سگفت: رأی من نیز در این مورد همین است [۱۲۹۱].

سید قطب می‌گوید: در آغاز این سوره تصوری ویژه ایجاد شده است و آن به حقیقتی اشاره دارد که تمامی حوادثی که در این جهان به وجود می‌آیند و نقش پیامبر و یارانش و هر نقل و حرکت بدان وابسته است. این تصور بویژه در جمله: ﴿إِذَا جَآءَ نَصۡرُ ٱللَّهِ وَٱلۡفَتۡحُ١﴾نهفته است. بنابراین، پیروزی و نصرت از جانب خداوند است و این نصرت و پیروزی در هر زمانی و مکانی که او بخواهد و برای هر گروهی که او اراده نماید، محقق خواهد شد و پیامبر اکرم جو صحابه در پدیدآوردن نصر و پیروزی اختیاری ندارند و این امر، تنها به ارادۀ خدا بستگی دارد [۱۲۹۲]و این امر، مفهوم ایمانی عمیقی است که قرآن تلاش می‌نماید تا آن را در دلهای مؤمنان تثبیت نماید که عبارت است از اینکه دست‌یابی به قدرت فقط توسط خدا و ارادۀ او انجام می‌پذیرد و اختیار زمان و مکان و افراد مناسب برای این امر نیز در دست خداست.

[۱۲۸۸] مسلم، کتاب الصلاه، باب ما یقال فی الرکوع و السجود، ج ۱، ص ۳۵۱. [۱۲۸۹] تفسیر قرطبی، ج ۲۰، ص ۲۳۰. [۱۲۹۰] حدیث القرآن الکریم عن غزوات الرسول، ج ۲، ص ۵۷۲. [۱۲۹۱] البخاری، کتاب المغازی، شماره ۴۲۹۴. [۱۲۹۲] فی ظلال القرآن، ج ۶، ص ۳۹۹۶.