فصل اول تاریخ، نامها و انگیزه‌های این جنگ
پیامبر اکرم جدر رجب سال نهم هجری [۱۴۳۰]یعنی شش ماه بعد از محاصرۀ طائف، مدینه را به قصد غزوۀ تبوک ترک نمود [۱۴۳۱].
علّت نامگذاری این غزوه تبوک این بود که لشکر مسلمانان تا چشمه‌ای به نام تبوک پیش رفت؛ چنانکه در صحیح مسلم روایتی از معاذ بن جبل آمده است که پیامبر اکرم جفرمود: شما فردا در وقت ظهر به چشمه‌ای به نام تبوک خواهی رسید؛ پس از آن ننوشید تا به شما بپیوندم [۱۴۳۲].
این غزوه را نیز غزوه عسره می‌نامند؛ چنانکه قرآن دربارۀ این غزوه می‌فرماید:
﴿لَّقَد تَّابَ ٱللَّهُ عَلَى ٱلنَّبِيِّ وَٱلۡمُهَٰجِرِينَ وَٱلۡأَنصَارِ ٱلَّذِينَ ٱتَّبَعُوهُ فِي سَاعَةِ ٱلۡعُسۡرَةِ مِنۢ بَعۡدِ مَا كَادَ يَزِيغُ قُلُوبُ فَرِيقٖ مِّنۡهُمۡ ثُمَّ تَابَ عَلَيۡهِمۡۚ إِنَّهُۥ بِهِمۡ رَءُوفٞ رَّحِيمٞ١١٧﴾[التوبة: ۱۱۷].
«خداوند توبه پیامبر و مهاجران و انصار را پذیرفت. آنهایی که در روزگار سختی و شرایط دشواری از پیامبر پیروی کردند. بعد از آنکه دلهای دسته‌ای از آنان، اندکی مانده بود که منحرف بشود، بازهم خداوند توبۀ آنان را پذیرفت؛ چرا که خداوند بسیار رؤف و مهربان است».
چنانکه در صحیح بخاری نیز از ابوموسی اشعری روایت شده است که می‌گوید: مرا گروهی از اطرافیانم که با پیامبر در غزوۀ عسره یعنی همان غزوه تبوک همراه بودند، نزد آن حضرت فرستاد تا برای آنان از ایشان، مرکب درخواست نمایم.
بخاری نیز این غزوه را با این نام ذکر کرده است: (باب غزوه تبوک و هی غزوه العسره) [۱۴۳۳].
عسره یعنی سختی و تنگدستی و این غزوه را به خاطر آن عسره نامیدند که مسلمانان به خاطر گرمای شدید و مسافت طولانی ونداشتن امکانات کافی، مشقتهای زیادی را متحمل شدند [۱۴۳۴]؛ چنانکه عبدالرزاق به نقل از عمر بن عقیل، حوادث این غزوه را این گونه توضیح می‌دهد:
آنها در گرمای شدید طافت فرسا، راه می‌پیمودند و به خاطر کمبود آب، شتران را ذبح می‌کردند تا از آبهای داخل شکم آنها کام خشکیدۀ خود را مرطوب نمایند [۱۴۳۵].
چنانکه عمر فاروق در مورد میزان تشنگی آن روز می‌گوید: ما با پیامبر اکرم جدر گرمای سختی به قصد تبوک حرکت نمودیم و در اثنای راه در مکانی فرود آمدیم و دچار تشنگی شدیدی شدیم؛ به گونه‌ای که اگر یکی از ما برای قضای حاجت می‌رفت، نمی‌توانست برگردد. توان نگهداری گردنهای خود را از دست دادیم؛ چنانکه برخی شترهای خود را ذبح می‌کردند و شکمبه‌های آنان را می‌فشردند و آنرا بر سینه و شکم خود می‌گذاشتند [۱۴۳۶].
همچنین این غزوه را نیز فاضحه می‌گویند یعنی رسواکننده؛ چراکه به رسوایی منافقان انجامید و نفاق آنها به خاطر شرکت نکردن در این غزوه آشکار گردید [۱۴۳۷].
تبوک در شمال حجاز و به فاصله ۷۷۸ مایلی مدینه واقع شده است و در آن زمان متعلق به قضاعه و تابع دولت روم بود [۱۴۳۸].
[۱۴۳۰] تفسیر طبری، ج ۱۴، ص ۵۴۰ – ۵۴۲ – السیرة النبویة فی ضوء المصادرالاصلیه، ص ۶۱۴. [۱۴۳۱] فتح الباری، ج ۱۶، ص ۲۳۷. [۱۴۳۲] صحیح مسلم، ج ۴، ص ۱۷۸۴، شماره ۷۰۶. [۱۴۳۳] البخاری، ج ۵، ص ۱۵۰، شماره ۴۴۱۵. [۱۴۳۴] الصراع مع الصلیبین، ابی‌فارس، ص ۸۳. [۱۴۳۵] فتح الباری، ج ۹، ص ۱۷۴. [۱۴۳۶] مجمع الزوائد، ج ۶، ص ۱۹۴. [۱۴۳۷] الصراع مع الصلیبین، ص ۸۴. [۱۴۳۸] المجتمع الاسلامی، عمری، ص ۲۲۹.