بررسی وضعیت و جهت گیری دشمن
رسول خدا جبعد ازاینکه مشرکان، صحنه جنگ را ترک کردند، علی سرا جهت بررسی وضعیت دشمن به تعقیبشان فرستاد و فرمود: دشمن را تعقیب کن که درصدد انجام چه امری هستند و چه هدفی را دنبال می‌نمایند. اگر اسبها را مهار کرده و بر شتران سوار شده‌اند، بیانگر این است که آنان قصد مکه را دارند و اگر بر اسبها سوار شده‌اند و شتران را می‌رانند، ارادۀ مدینه را دارند و به خدا سوگند اگر ارادۀ حمله به مدینه را داشته باشند در برابرشان خواهم ایستاد.
علی می‌گوید: من به تعقیب آنان پرداختم و دیدم که اسبها را مهار کرده و شتران را سوار شده‌اند و به سوی مکه حرکت نموده‌اند [۲۹۳]. علی سبرگشت و این خبر را به پیامبر جرساند.
ماجرای فوق بیانگر نکات و درسهای آموزنده‌ای است: نخست آگاهی پیامبر و مراقبت دقیقش نسبت به تحرکات دشمن و قدرت فوق‌العاده‌اش در سنجش امور و از همه مهم‌تر قدرت عالی معنوی وی که اگر ارادۀ مدینه را داشته باشند، به مبارزۀ آنها خواهد پرداخت. نکتۀ دیگری که در این ماجرا نهفته است، اعتماد پیامبر به علیسو همین طور شجاعت علی است که در این شرایط حساس اگر دشمن به وجود وی پی می‌برد، قطعاً در کشتنش درنگ نمی‌کردند [۲۹۴].
رسول خدا جبعد از پایان جنگ، همچنان در میدان جنگ باقی ماند و به بررسی وضعیت زخمیان و شهدا پرداخت و دستور دفن شهدا را صادر نمود. به ثنا و ستایش پروردگارش پرداخت و علی را جهت بررسی وضعیت دشمن به تعقیب آنها فرستاد. تمام این امور بدان جهت انجام گرفت تا رسول خدا جاز این طریق، پیروزی‌ای که در این غزوه مسلمانان به آن نائل شده بودند، حفظ نماید و این یکی از سنن الهی در جنگ است. خداوند متعال عوامل پیروزی و شکست را بیان نموده است که هرکس، عوامل پیروزی را مورد استفاده قرار دهد و صادقانه بر خدا توکل نماید، خدا او را پیروز می‌گرداند. و خداوند می‌فرماید:
﴿سُنَّةَ ٱللَّهِ ٱلَّتِي قَدۡ خَلَتۡ مِن قَبۡلُۖ وَلَن تَجِدَ لِسُنَّةِ ٱللَّهِ تَبۡدِيلٗا٢٣﴾[الفتح: ۲۳].
«این سنت خدا است که قبلاً هم گذشته و (درآینده) شما سنت خدا را غیرقابل تغییر خواهید دید».
[۲۹۳] البدایة والنهایة، ج ۴، ص ۴۱. [۲۹۴] غزوه احد، ابی‌فارس، ص ۹۵ -۹۶.