حیات صحابه – جلد اول

پیامبر صو عنوان نمودن کلمه طیبه براى عمویش در هنگام وفات وى

نزد ابن اسحاق از ابن عبّاس ب- چنان که در البدایة (۱۲۳/۳) آمده - روایت است که گفت: اشراف قوم ابوطالب به شمول عُتْبه بن ربیعه، شَیبه بن ربیعه، ابوجهل بن هِشام، اُمَّیه بن خلف و ابوسفیان بن حرب همراه جمعى از اشراف دیگر قریش نزد ابوطالب رفته، وبه وى گفتند: اى ابوطالب، تو خود منزلتت را در میان ما مى‏دانى، و آنچه را اکنون دامن گیرت شده است نیز مى‏بینى، و از اندیشه و ترس ما در قبال خود نیز آگاهى (چون شاید درین بیمارى ات وفات نمایى)، و آن چه را میان ما و برادرزاده‏ات در جریان است، هم مى‏دانى، او را طلب کن، از وى براى ما عهدى بگیر، و از ما نیز براى وى عهدى بستان تا او از ما دست بردارد، و ما از او دست بردار شویم، تا این که او ما را به حال خود و پیروى از دین خود بگذارد و ما هم او را و دینش را واگذاریم.

ابوطالب کسى را دنبال پیامبر صفرستاد و چون پیامبر صبه آنجا تشریف آورد، ابوطالب به وى گفت: اى برادر زاده‏ام، اینها همه سران و اشراف قوم تواند، به خاطر تو جمع شده‏اند تا به تو چیزى بدهند و از تو چیزى بگیرند. ابن عبّاس بمى‏گوید: پیامبر صدر پاسخ گفت: «آرى شما یک کلمه را بدهید که به واسطه آن مالک همه عرب شوید و عجم‏ها براى شما سر نهاده و زیر فرمانتان درآیند». ابوجهل پاسخ داد: آرى، سوگند به پدرت ما حاضریم، ده کلمه همانند آن بدهیم (و آن را بگوییم) پیامبر صفرمود: «بگویید: لا اله الااللهو آنچه را غیر از وى مى‏پرستید کنار بگذارید». آنها دست‏هاى خود را به هم زده گفتند: اى محمد، آیا مى‏خواهى خدایان متعدّد را یک خدا بگردانى؟ این کار تو شگفت آور است!! ابن عبّاس بمى‏گوید: بعد از آن بعضى آنها براى برخى دیگر گفتند: این مرد، به خدا سوگند، چیزى را هم از آن چه مى‏خواهید، به شما نمى‏دهد. به راه افتید تا این که خداوند أمیان شما و وى فیصله نماید به همان دین آبایى خود ادامه دهید، و از آنجا پراکنده و متفرق شدند.

ابن عبّاس بگوید: بعد از آن ابوطالب گفت: به خدا سوگند، اى برادر زاده‏ام، من ندیدم که تو از ایشان چیزى بیرون از حد درخواست نموده باشى. راوى مى‏افزاید: ازین سخن وى پیامبر صامیدوار شد (که شاید ایمان بیاورد)، و شروع به دعوت نمودنش نموده مى‏گفت: «اى عموى من، تو آن را بگو، که من توسط آن بتوانم تو را روز قیامت شفاعت کنم»، چون ابوطالب حرص پیامبر صرا درین کار ملاحظه نمود گفت: اى برادر زاده‏ام، به خدا سوگند اگر خوف ننگ و دشنام بر توو بر خاندان پدرت پس از درگذشتم نمى‏بود، وخوف این را نمى‏داشتم که قریش گمان برد که من این را از ترس مرگ گفته‏ام، این کلمه را حتماً مى‏گفتم، و آن را جز براى خشنودى تو نمى‏گویم... و حدیث را متذکر شده، و درین روایت یک رواى مبهم است که حال وى معلوم نمى‏باشد [۴۸].

و نزد بخارى از ابن المُسَیب از پدرش روایت است که هنگام مرگ ابوطالب فرارسید، پیامبر صنزد وى رفت، و ابوجهل نزد او بود، پیامبر صبه ابوطالب گفت: «اى عمو! بگو: «لا إله إلا الله»، کلمه‏اى که بتوانم از آن به عنوان حجتى در پیشگاه خداوند درباره تو استفاده کنم»، ابوجهل و عبدالله بن ابى اُمَیه گفتند: اى ابوطالب، آیا از ملّت (دین) عبدالمطّلب روى مى‏گردانى؟! آن دو، تا آن وقت باوى صحبت نمودند که آخرین کلمه‏اى که ابوطالب گفت این بود: بر ملّت (دین) عبدالمطّلب. پیامبر صآنگاه فرمود: «تا آن وقت که منع و نهى نشده‏ام، برایت مغفرت مى‏خواهم»، اینجا بود که این آیه قرآن نازل گردید:

﴿مَا كَانَ لِلنَّبِيِّ وَٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓاْ أَن يَسۡتَغۡفِرُواْ لِلۡمُشۡرِكِينَ وَلَوۡ كَانُوٓاْ أُوْلِي قُرۡبَىٰ مِنۢ بَعۡدِ مَا تَبَيَّنَ لَهُمۡ أَنَّهُمۡ أَصۡحَٰبُ ٱلۡجَحِيمِ ١١٣﴾[التوبة: ۱۱۳].

ترجمه: «براى پیامبر و مؤمنان شایسته نیست، که براى مشرکان طلب آمرزش کنند، اگرچه از نزدیکان‌شان باشند، البتّه بعد از این که براى آنها روشن گردید، که مشرکان اصحاب دوزخ‌اند».

و همچنین این آیه نازل شد:

﴿إِنَّكَ لَا تَهۡدِي مَنۡ أَحۡبَبۡتَ﴾[القصص: ۵۶].

ترجمه: «تو کسى را که دوست دارى نمى‏توانى به راه آورى» [۴۹].

این را مسلم نیز روایت نموده، بخارى و مسلم این را از طریق دیگرى مانند این حدیث از وى روایت نموده‏اند، و در آن گفته است: پیامبر صکلمه را برایش مکرراً عنوان مى‏نمود، و آنها همان سخن را برایش تکرار مى‏کردند، تا این که آخرین چیزى که وى گفت این بود: بر ملّت (دین) عبدالمطّلب. و از گفتن «لا اله الا الله» امتناع ورزید. پیامبر صپس از آن گفت: «امّا من تا آن وقت برایت مغفرت مى‏خواهم که از مغفرت خواستن برایت نهى نشده‏ام»، اینجا بود که خداوند أ- یعنى بعد از آن - این را نازل فرمود:... و همان دو آیه را ذکر نموده.

و همچنین امام احمد، مسلم، نسائى و ترمذى از ابوهریره سروایت نموده‏اند که: هنگامى که مرگ ابوطالب فرارسید، پیامبر خدا صنزدش آمد و گفت: «اى عموى من، بگو: «لا اله الا الله»، تا به آن در روز قیامت برایت گواهى دهم»، ابوطالب پاسخ داد: اگر قریش به این گفته خود مرا طعنه نمى‏زدند، که چیزى دیگر وى را جز ترس مرگ به این کار وانداشت، حتماً چشمت را به گفتن آن روشن مى‏ساختم، و آن را جز به خاطر خشنودى و روشنى چشم تو نمى‏گویم، آن گاه خداوند أاین را نازل نمود:

﴿إِنَّكَ لَا تَهۡدِي مَنۡ أَحۡبَبۡتَ وَلَٰكِنَّ ٱللَّهَ يَهۡدِي مَن يَشَآءُۚ وَهُوَ أَعۡلَمُ بِٱلۡمُهۡتَدِينَ٥٦﴾[القصص: ۵۶].

ترجمه: «توکسى را که دوست دارى نمى‏توانى به راه آورى، ولى خداوند کسى را که بخواهد هدایت مى‏کند، و او به کسانى که هدایت اختیار مى‏کنند، داناتر است» [۵۰].

این چنین در البدایه (۱۲۴/۳) آمده است.

[۴۸] ضعیف. ابن اسحق، چنانکه در سیره‌ی ابن هشام (۲/۴۴-۴۵)، در سند آن یک شخص ناشناخته موجود است. نگا: البدایة و النهایة (۳/۱۲۳). [۴۹] بخاری (۱۳۶۰)، مسلم (۱۳۱)، و نسائی (۴/۹۰). [۵۰] مسلم (۱۳۴)، ترمذی (۳۱۸۸)، و احمد (۳۲، ۴۴۱).