موقعیت جغرافیایی قبائل عرب

سیرت پیامبر ج،‌ در حقیقت عبارت است از رسالتی که پیامبر خدا جبه نام شریعت برای جوامع بشری به ارمغان آورده و به وسیله آن مردم را از تاریکی‌ها به سوی نور رهنمون شده است تا انسانیت را از عبادت و بردگی بندگان، به پرستش و عبادت خدا سوق دهد. بنابراین تنها در صورتی می‌توانیم سیمای زیبای رسالت را به تصویر بکشیم که آثار و جریانات قبل از نبوت را نیز بررسی کنیم. از این رو فصلی را به اوضاع و احوال اعراب قبل از اسلام، اختصاص داده و به بررسی شرایطی پرداخته‌ام که محمد مصطفی جدر آن مبعوث و برانگیخته شد.

موقعيت اعراب

عرب در لغت، به صحراهای خشک و بیابان‌های بی آب و علف اطلاق می‌شود. این لفظ از گذشته‌های دور بر جزیره العرب نیز اطلاق شده است؛ چنانچه به ساکنان این منطقه و کسانی که آن را برای سکونت برگزیدند، عرب گفته شده است.

جزیره العرب از غرب به دریای سرخ و شبه جزیرۀ سینا، از شرق به خلیج و بخش بزرگی از مناطق جنوبی عراق، از جنوب به دریای عرب که امتداد دریای هند است و از شمال، به سرزمین شام و قسمتی از خاک عراق محدود شده و مساحتش، تقریباً به یک میلیون تا یک میلیون و سیصد هزار مایل مربع می‌رسد.

جزیره العرب از نظر موقعیت جغرافیایی و طبیعی، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، ولی از لحاظ اوضاع داخلی از هر سو در محاصره صحراها و شنزارها قرار گرفته است. موقعیت داخلی جزیره العرب، به مثابه قلعه و دژ محکمی بود که این منطقه را از نفوذ و تهاجم بیگانگان مصون می‌داشت. به همین سبب از گذشته‌های دور، ساکنان جزیرۀ عربی در تمام امور زندگیشان از آزادی کامل برخوردار بودند؛ هر چند دو امپراطور بزرگ و قدرتمند، همسایه جزیرۀ عربی بودند. وجود بیابان‌های صعب العبور، به عرب‌ها، این امکان را می‌داد که در برابر حملات همسایگان، ایستادگی نمایند.

از سوی دیگر این منطقه، وسط قاره‌های معروف قرار داشت و از راه خشکی و دریا، به قاره‌ها منتهی می‌شد؛ زیرا از ناحیه شمال غربی، دروازه آفریقا بود و از شمال شرقی، دروازۀ ورود به قارۀ اروپا؛ همچنین از طرف شرق به خاور میانه و خاور دور منتهی می‌شد و به هند و چپن می‌رسید. بدین ترتیب هر قاره، از طریق دریا به جزیره العرب می‌پیوست. از این رو کشتی‌های این قاره‌ها،‌ در بنادر جزیره، لنگر می‌انداختند.

موقعیت استراتژیک و جغرافیایی جزیره العرب باعث شده بود تا شمال و جنوب جزیره العرب، به بندر و مرکزی برای مبادلات تجاری، فرهنگی، دینی و تولیدی، تبدیل گردد.