دستاوردهای جنگ احد
ابن قیم در این باره بحث گسترده ومفصلی دارد. [۴۳۱]
ابن حجر گفته است: علما می‌گویند: درداستان احد و آنچه مسلمانان بدان مبتلا شدند، حکمت‌های ربانی و مسائل مهمی نهفته است؛ از جمله اینکه به مسلمانان فرجام بد نافرمانی از خدا و رسول خاطرنشان شده و آنان از زشتی دست زدن به موارد نهی شده،اطلاع یافتند. چنانچه این موضوع در کوتاهی تیراندازان در انجام مأموریتشان، هویدا گردید. همچنین یکی از حکمت‌های احد این بود که این نکته روشن گردد که پیامبران الهی، معمولاً آزمایش می‌شوند و از بوته آزمایش سربلند بیرون می‌آیند. حکمت این سنت الهی، این است که اگر پیامبران، همیشه پیروز شوند،کسانی خود را در زمره پیروان آن‌ها می‌گنجانند که درحقیقت مؤمن نیستند و از روی غرض خود را به مؤمنان راستین نزدیک می‌کنند. همچنین اگر همیشه شکست بخورند، باز هم هدف بعثت برآورده نمی‌شود؛ بنابراین تقاضای حکمت، اینست که در زندگی آنان شکست و پیروزی همواره و توامان وجود داشته باشد تا راستگویان و دروغگویان ازهم بازشناخته شوند.
بدین سان با پیش آمدن جنگ احد، نفاق پوشیده منافقان برملا شد و مسلمانان دریافتند که درمقابل خود، عده‌ای دشمن خانگی و داخلی نیز دارند و باید برای رویارویی با آن‌ها همواره آماده باشند.
حکمت دیگری که در جنگ احد نمایان شد، این است که به تأخیر افتادن پیروزی و موفقیت، نفس سرکش انسان را رام می‌سازد و انسان را از سرکشی باز می‌دارد. چنانچه مؤمنان درآزمایش احد شکیبایی کردند، ولی منافقان سر و صدا و بی تابی نمودند. حکمت دیگر، این بود که خداوند، برای بندگان مؤمنش چنان مقام‌ها و پاداش‌هایی را تدارک دیده که خیلی فراتر از اعمالشان می‌باشد و از این رو خدای متعال، زمینه‌های آزمایش و سختی را برای بندگانش ایجاد می‌کند تا بندگانش بدین طریق، بتوانند به آن مقام‌ها و پاداش‌های والا دست یابند؛ شهادت از آن سختی‌هایی است که دوستان خدا را به جایگاهی بس والا می‌رساند. همچنین خداوند، هرگاه اراده نابودی دشمنانش را بکند، زمینه‌هایی را فراهم می‌آورد که دشمنانش به خاطر سرکشی و اذیت و آزار اولیای الهی، مستحق عذاب بشوند. بدین سان خداوند، در نتیجۀ جنگ احد، مؤمنان را بخشید و کفار را در آستانه نابودی قرار داد.
[۴۳۱] نگا: زادالمعاد (۲/٩٩ تا ۱۰۸)