فصل: پیرامون زیارت [مسجدالنبی و قبر شریف] پیامبر ج
به طور اختصار و اجمال، به پیروی از آنچه که
نویسنده‌ی کتاب «الاختيار» گفته است.
با توجه به این حقیقت که زیارت [مسجدالنبی و قبر شریفِ] پیامبر ج از برترین اعمال، برای تقرّب و نزدیکی جستن به خدا و از بهترین امور مستحب و پسندیده می‌باشد، بلکه زیارت [مسجدالنبی و قبر شریف پیامبر ج] نزدیک به درجه‌ی واجباتی است که انجام آن‌ها لازم و ضروری می‌باشد؛ زیرا که پیامبر ج بر زیارت مسجدالنبی و قبر شریف خویش، تشویق و ترغیب کرده‌اند و در درخواست انجام آن، مبالغه و اغراق نموده‌اند و فرموده‌اند:
«مَنْ وَجَدَ سَعَةً وَّلَمْ يَزُرْنِيْ فَقَدْ جَفٰانِيْ» [حافظ عراقی در کتاب «المغني» آن را از «حمل الاسفار» (۱/۲۵۹) و ابن عدی در «الکامل في ضعفاء الرجال» (۷/۱۴) تخریج کرده‌اند]؛ «کسی که دارای ثروت و توانگری باشد و قبر مرا زیارت نکند، پس به راستی بر من جفا نموده است».
و نیز فرموده‌اند: «مَنْ زٰارَ قَبْرِيْ وَجَبَتْ لَهُ شَفٰاعَتِيْ» [سنن دارقطنی ۲/۲۷۸ و بیهقی در شعب الایمان ۳/۴۹]؛ «هر کس قبر مرا زیارت کند، شفاعت من برایش واجب گردیده است».
و همچین فرموده‌اند: «مَنْ زٰارَنِيْ بَعْدَ مَمٰاتِيْ فَکَأَنَّمٰا زٰارَنِيْ فِيْ حَيٰاتِيْ» [سنن دارقطنی ۲/۲۷۸ و طبرانی در معجم الاوسط ۱/۹۴]؛ «هر کس پس از مرگم، [قبر] مرا زیارت کند، گویا که مرا در حال حیات و زندگانی، زیارت کرده است».
و علاوه از این‌ها، احادیث و روایاتی دیگر نیز در این مورد وارد شده است؛ [به هر حال مدینه، حرم و محل هجرت و پایگاه دعوت و رسالت رسول خدا ج و فرود آمدن وحی بر ایشان بوده است و رسول خدا ج آن را حرم و جایگاه حرمت و منزلت قرار داده است، همچنان‌که ابراهیم÷ مکه را حرم قرار داده بود.
جابر بن سمرةس گوید: از پیامبر ج شنیدم که می‌فرمود: «اِنَّ اللهَ تَعٰالٰي سَمَّي الْمَدِيْنَةَ طٰابَةً» (مسلم)؛ «خداوند بلندمرتبه، مدینه را طابه - فرح‌بخش و خوب - نامید».
و ابوهریرهس گوید: «اِنَّ الْمَدِيْنَةَ کَالْکِيْرِ، تُخْرِجُ الْخَبِيْثَ، لٰا تَقُوْمُ السّٰاعَةُ حَتّٰي تَنْفِيْ الْمَدِيْنَةُ شِرٰارَهٰا، کَمٰا يَنْفِي الْکِيْرُ خَبْثَ الْحَدِيْدِ» (مسلم)؛ «مدینه همچون دم آهنگری، خبیث را بیرون می‌کند؛ و قیامت برپا نمی‌شود تا وقتی که مدینه انسان‌های شرورش را بیرون نراند؛ همان‌طور که دم آهنگری، ناخالصی‌های آهن را بیرون می‌کند».
و ابوهریرهس در مورد فضیلت مسجد نبوی و نماز خواندن در آن می‌گوید: پیامبرج فرمود: «لٰا تُشَدُّ الرِّحٰالُ اِلّٰا اِلٰي ثَلٰاثَةِ مَسٰاجِدَ: مَسْجِدِيْ هٰذٰا وَمَسْجِدِ الْحَرٰامِ وَمَسْجِدِ الْاَقْصٰي» (بخاری و مسلم)؛ «به قصد زیارت، بار و اثاث سفر بسته نمی‌شود مگر به قصد سه مسجد: این مسجد من (مسجدالنبی)، مسجدالحرام و مسجدالاقصی».
و همچنین از ابوهریرهس روایت است که پیامبر ج فرمود: «صَلٰاةٌ فِيْ مَسْجِدِيْ هٰذٰا خَيْرٌ مِّنْ اَلْفِ صَلٰاةٍ فِيْ غَيْرِهِ مِنَ الْمَسٰاجِدِ اِلَّا الْمَسْجِدِالْحَرٰامِ» (بخاری، مسلم، ترمذی و نسایی)؛ «خواندن یک نماز در مسجد من (مسجدالنبی) بهتر از خواندن هزار نماز در سایر مساجد است به جز مسجدالحرام».
و عبدالله بن زیدس گوید: پیامبر ج فرمود: «مٰا بَيْنَ بَيْتِيْ وَمِنْبَرِيْ، رَوْضَةٌ مِّنْ رِيٰاضِ الْجَنَّةِ» (بخاری، مسلم و نسایی)؛ «بین خانه‌ی من و منبرم، باغی از باغ‌های بهشت است».
و نیز پیامبر ج می‌فرماید: «مَنْ جٰاءَنِيْ زٰائِراً لٰاتَعْمِدُهُ حٰاجَةٌ اِلّٰا زِيٰارَتِيْ کٰانَ حَقّاً عَليَّ اَنْ اَکُوْنَ لَهُ شَفِيْعاً يَوْمَ الْقِيٰامَةِ» (دارقطنی)؛ «هر کس به زیارت من آید و جز آن قصد و نیاز دیگری نداشته باشد، بر من واجب خواهد بود که روز قیامت برای او شفاعت کنم».]
و از مواردی که در نزد صاحب‌نظران و پژوهشگران اسلامی به اثبات رسیده و مُحرز و قطعی می‌باشد، این است که پیامبر گرامی اسلام ج زنده‌اند [و بدیشان نزد پروردگارشان] روزی داده می‌شود [و چگونگی زندگی و نوع خوراک ایشان را خدا می‌داند و بس.] و ایشان از تمامی خوشی‌ها و لذّت‌ها و عبادات بهره‌منداند و لذّت می‌برند؛ به جز آن که [چگونگی زندگی و نوع لذّت بردن ایشان،] از چشم‌ها پنهان و در پرده مانده است؛ چشم‌هایی که از درک جایگاه‌ها و منزلت‌های والا و پاک، ناتوان و عاجز است.
و با نظر به این که بیشتر مردم، از ادا کردن حقّ زیارت پیامبر ج و آنچه که برای زائران روضه‌ی پیامبر گرامی اسلام ج از انجام امور کلّی و جزئی، سنّت می‌باشد، غافل و بی‌توجه و بی‌ملاحظه و بی‌اعتنا هستند، بدین جهت دوست داریم که پس از اعمال و مناسک حج و ادای آن‌ها، به فرازی از آداب - به خاطر کامل کردن فایده‌ی کتاب - بپردازیم، از این رو می‌گوییم:
[آداب زیارت مسجد نبوی و قبر شریف پیامبر ج:]
برای کسی که قصد زیارت [مسجد نبوی و قبر] پیامبر گرامی اسلام ج را دارد، مناسب است که بر ایشان درود و سلام بسیار بفرستد؛ زیرا [هرگاه فرد درود فرستنده نزدیک قبر پیامبر ج باشد و بر ایشان درود بفرستد،] پیامبر ج آن را می‌شنود، [و اگر چنان‌چه فرد درود فرستنده از قبر دور باشد و بر پیامبر ج درود بفرستد، در آن صورت به وسیله‌ی فرشتگان،] درود به پیامبر ج رسانیده می‌شود؛ و فضیلت و برتری «فرستادن درود بر پیامبر ج» بیشتر از آن است که بیان شود.
[پس هرگاه شخص حاجی به طرف مدینه‌ی منوّره روان شد، در مسیر راه به کثرت بر رسول خدا ج سلام و درود بفرستد و بگوید:
هر گاه شخص حاجی به طرف مدینه‌ی منوره روان شد، در مسیر راه به کثرت بر رسول خدا ج درود بفرستد:
«اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَليٰ مُحَمَّدٍ وَّعَليٰ اٰلِ مُحَمَّدٍ كَمٰا صَلَّيْتَ عَليٰ إِبْراهِيْمَ وَعَليٰ اٰلِ إِبْرٰاهِيْمَ إِنَّكَ حَمِيْدٌ مَّجِيْدٌ. اَللّٰهُمَّ بٰارِكْ عَليٰ مُحَمَّدٍ وَّعَليٰ اٰلِ مُحَمَّدٍ كَمٰا بٰارَكْتَ عَليٰ إِبْرٰاهِيْمَ وَعَليٰ اٰلِ إِبْرٰاهِيْمَ إِنَّكَ حَمِيْدٌ مَّجِيْدٌ».
«خداوندا ! بر محمد و آل محمد صلوات بفرست، همچنان‌که بر ابراهیم و آل ابراهیم صلوات فرستادی، به تحقیق تو در هر حالی ستوده شده و بسیار بزرگ و با عظمت هستی. خداوندا ! شرف و بزرگواری را که به محمد و آل محمد داده‌ای، بیشتر بگردان همچنان‌که شرف و بزرگواری را برای ابراهیم و آل ابراهیم بیشتر کرده‌ای. به تحقیق تو در هر حالی بسیار ستوده شده و بسیار بزرگ و باعظمت هستی».
و چون نگاه حاجی به درختان مدینه و حرم مدینه و آنچه مدینه به آن شناخته می‌شود افتاد، درود و سلامش را بر رسول خدا بیشتر از همیشه کند و از خدا بخواهد که زیارتش را سودمند و مایة سعادت وی در دنیا و آخرت گرداند و این دعا را بخواند:
«اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَليٰ مُحَمَّدٍ وَّعَليٰ اٰلِ مُحَمَّدٍ كَمٰا صَلَّيْتَ عَليٰ إِبْراهِيْمَ وَعَليٰ اٰلِ إِبْرٰاهِيْمَ إِنَّكَ حَمِيْدٌ مَّجِيْدٌ. اَللّٰهُمَّ بٰارِكْ عَليٰ مُحَمَّدٍ وَّعَليٰ اٰلِ مُحَمَّدٍ كَمٰا بٰارَكْتَ عَليٰ إِبْرٰاهِيْمَ وَعَليٰ اٰلِ إِبْرٰاهِيْمَ إِنَّكَ حَمِيْدٌ مَّجِيْدٌ. اَللّٰهُمَّ افْتَحْ عَلَيَّ أٔبْوٰابَ رَحْمَتِكَ، وَارْزُقْنِيْ فِيْ زِيٰارَةِ قَبْرِ نَبِيِّكَ مٰا رَزَقْتَهُ أٔوْلِيٰائَكَ وَأٔهْلَ طٰاعَتِكَ وَاغْفِرْ لِيْ وَارْحَمْنِيْ يٰا خَيْرَ مَسْئُوْلٍ».
«خداوندا ! بر محمد و آل محمد صلوات بفرست همچنان‌که بر ابراهیم و آل ابراهیم صلوات فرستادی، بی‌شک تو ستوده شده و باعظمتی. خداوندا ! بر محمد و آل محمد برکت عنایت کن همچنان‌که بر ابراهیم و آل ابراهیم برکت عنایت فرمودی. به تحقیق تو ستوده شده و باعظمتی.
پروردگارا ! درهای رحمتت را بر من بگشای و در زیارت قبر رسول خدا ج آنچه را که بهرة دوستانت و اهل طاعتت نمودی، بهره‌ام گردان و مرا بیامرز و مورد رحمت بی‌کرانت قرار ده، ای بهترین کسی که از او خواسته می‌شود.».]
و هرگاه چشمش به دیوارهای مدینه‌ی منوره افتاد [و عمارات مدینه در نظر زائر جلوه‌گر شد،] بر پیامبر ج درود بفرستد و پس از آن، چنین بگوید: «اَللّٰهُمَّ هٰذٰا حَرَمُ نَبِيِّكَ وَمَهْبَطُ وَحْيِكَ فَامْنُنْ عَلَيَّ بِالدُّخُوْلِ فِيْهِ وَاجْعَلْهُ وِقٰايَةً لِّيْ مِنَ النّٰارِ وَاَمٰاناً مِّنَ الْعَذٰابِ وَاجْعَلْنِيْ مِنَ الْفٰائِزِيْنَ بِشِفٰاعَةِ الْمُصْطَفيٰ يَوْمَ الْمَآبِ»؛ «پروردگارا! این حرم پیامبر تو و جایگاه نزول وحی تو است؛ پس با دخول در آن، بر من منّت گذار و آن را باعث رستگاری و نجات من از آتش سوزان دوزخ و وسیله‌ای برای در امان ماندن از عذاب بگردان؛ و مرا از زمره‌ی کسانی بگردان که در روز میعادگاه آخرت، با شفاعت پیامبر برگزیده‌ی خدا (حضرت محمد ج) موفّق و کامیاب باشد».
و اگر این امکان برایش وجود داشت، [باید] پیش از وارد شدن به مدینه، یا پس از ورود به مدینه و پیش از آن که قصد زیارت نماید، غسل کند [و یا حداقل وضو بگیرد،] و از مواد خوشبویی کار بگیرد و خویشتن را معطّر و خوشبو نماید و بهترین و زیباترین [و پاک‌ترین و تمیزترین] لباس خویش را به قصد تعظیم و بزرگداشت شرفیابی به زیارت پیامبر گرامی اسلام ج، بپوشد؛ آنگاه اگر این امکان برایش وجود داشت، با پای پیاده وارد مدینه‌ی منوّره شود؛ و پیاده راه رفتن در مدینه‌ی منوره، الزامی و ضروری نیست؛ البته پس از آن که دیگر همراهان و همرکابان وی [در جایی] مستقر شدند و اقامت گزیدند و اِسکان یافتند [و وی نسبت به مکان آن‌ها شناخت دارد تا پس از زیارت قبر پیامبر اکرم ج به سوی آن‌ها بازگردد؛] و همچنین پس از آن که نسبت به خَدَم و حَشَم [اطرافیان و مُلتزمین خویش] و ساک‌ها و چمدان‌ها و اثاثیه‌ها و اسباب سفر خود اطمینان پیدا کرد.
و به هنگام ورود به مدینه، با فروتنی و تواضع همراه با آرامش و وقار و با در نظر گرفتن عظمت و شکوه مکانی که در آن وارد می‌شود، بدانجا وارد گردد و با خود این کلمات را زمزمه نماید:
«بِسْمِ اللهِ وَعَلٰي مِلَّةِ رَسُوْلِ اللهِ ج؛ رَبِّ اَدْخِلْنِيْ مُدْخَلَ صِدْقٍ وَّاَخْرِجْنِيْ مُخْرَجَ صِدْقٍ وَّاجْعَلْنِيْ مِنْ لَّدُنْكَ سُلْطٰاناً نَصِيْراً؛ اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَليٰ سَيِّدِنٰا مُحَمَّدٍ وَّعَليٰ آلِ مُحَمَّدٍ کَمٰا صَلَّيْتَ عَليٰ اِبْرٰاهِيْمَ وَعَليٰ آلِ اِبْرٰاهِيْمَ اِنَّكَ حَمِيْدٌ مَّجِيْدٌ. اَللّٰهُمَّ بٰارِكْ عَليٰ مُحَمَّدٍ وَّعَليٰ آلِ مُحَمَّدٍ کَمٰا بٰارَکْتَ عَليٰ اِبْرٰاهِيْمَ وَعَليٰ آلِ اِبْرٰاهِيْمَ اِنَّكَ حَمِيْدٌ مَّجِيْدٌ؛ وَاغْفِرْلِيْ ذُنُوْبِيْ وَافْتَحْ لِيْ اَبْوٰابَ رَحْمَتِكَ وَفَضْلِكَ»؛ «به نام خدا و بر آیین پیامبر ج؛ پروردگارا! مرا صادقانه به هر کاری وارد کن و صادقانه از آن بیرون آور؛ و چنان‌که خطّ اصلی من در آغاز و انجام همه چیز، راستی و درستی باشد و از جانب خود قدرتی به من عطا فرما که در امر حکومت بر دوستان و اظهار حجّت در برابر دشمنان، برایم یار و مددکاری باشد. پروردگارا! بر سالار ما حضرت محمد ج و آل محمد ج صلوات بفرست. [و تا آخر درود بخواند؛ یعنی:«پروردگارا! بر محمد ج و آل او صلوات بفرست، همچنان‌که بر ابراهیم و خاندانش صلوات فرستادی؛ به تحقیق تو در هر حالی ستوده شده و بسیار بزرگ و باعظمت هستی. خداوندا! شرف و بزرگواری را که به محمد و آل او داده‌ای، بیشتر بگردان همچنان‌که شرف و بزرگواری را برای ابراهیم و آل او بیشتر کرده‌ای؛ به تحقیق تو در هر حالی بسیار ستوده شده و بسیار بزرگ و با عظمت هستی».] خدایا! گناهانم را ببخش و مرا بیامرز و مورد رحمت بی‌کران خویش قرار بده و درهای رحمت و فضل خویش را بر من بگشای».
آنگاه وارد مسجد شریف [نبوی] شود و برای «تحیه‌ی مسجد»، در کنار منبر مسجد، دو رکعت نماز بخواند؛ و به گونه‌ای بایستد که ستون و پایه‌ی منبر شریف، روبه‌روی شانه‌ی راست وی قرار بگیرد؛ زیرا که آنجا محل توقف و ایستادن پیامبر ج [برای گزاردن نماز] بوده است؛ و همچنان‌که پیامبر ج خبر داده، فاصله‌ی بین قبر و منبر ایشان، باغی از باغ‌های بهشت است. [مسند احمد بن حنبل و سنن کبری بیهقی.]
و نیز فرموده‌اند: «مَنْبَرِيْ عَلٰي حَوْضٍ» [بخاری]؛ «منبر من، بر حوض من - حوض کوثر - است».
آنگاه برای سپاسگزاری از خداوند بلندمرتبه و به شکرانه‌ی این که خداوند تو را توفیق داده و بر تو منّت نهاده تا به مسجد نبوی و روضه‌ی پاک ایشان برسی، دو رکعت نماز علاوه از دو رکعت «تحية المسجد» بگزار؛ سپس هر آنچه که [از امور دنیوی و اخروی] می‌خواهی، دعا کن و از خدا بخواه؛ آنگاه بلند شو و در حالی که قصد زیارت قبر شریف پیامبر ج را داری [بدانجا برو؛] و به اندازه‌ی چهار ذراع دور از مقصوره‌ی شریفه با نهایت ادب و احترام و پشت به قبله و در حالی که روبه‌روی سر و صورت پیامبر اکرم ج قرار گرفته‌ای بایست؛ البته با در نظر گرفتن این که پیامبر ج تو را می‌بیند و سخنان تو را می‌شنود و سلام تو را پاسخ می‌گوید و بر دعای تو آمین می‌گوید. و [سپس برای سلام گفتن، به طرف قبر شریف پیامبر ج رفته و از گذاشتن دست روی سینه خودداری نماید و سرش را پایین نیاندازد و از تواضع و فروتنی و خاکساری و ذلّتی که فقط لایق است در مقابل خداوند یکتا و یگانه داشته باشیم، اجتناب ورزد و از پیامبر ج طلب کمک و فریادرسی نکند، بلکه با کمال ادب و وقار و آهسته اینگونه بر پیامبر اکرم ج سلام] بگوید:
«اَلسَّلٰامُ عَلَيْكَ يٰا سَيِّديْ يٰا رَسُوْلَ اللهِ؛ اَلسَّلٰامُ عَلَيْكَ يٰا نَبِيَّ اللهِ؛ اَلسَّلٰامُ عَلَيْكَ يٰا حَبِيْبَ اللهِ؛ اَلسَّلٰامُ عَلَيْكَ يٰا نَبِيَّ الرَّحْمَةِ؛ اَلسَّلٰامُ عَلَيْكَ يٰا شَفِيْعَ الْاُمِّةِ؛ اَلسَّلٰامُ عَلَيْكَ يٰا سَيِّدِ الْمُرْسَلِيْنَ؛ اَلسَّلٰامُ عَلَيْكَ يٰا خٰاتَمَ النَّبِيِّيْنَ؛ اَلسَّلٰامُ عَلَيْكَ يٰا مُزَّمِّلَ؛ اَلسَّلٰامُ عَلَيْكَ يٰا مُدَثِّرَ؛ اَلسَّلٰامُ عَلَيْكَ وَعَليٰ اُصُوْلِكَ يٰا سَيِّدَ الطَّيِّبِيْنَ وَاَهْلَ بَيْتِكَ الطّٰاهِرِيْنَ الَّذِيْنَ اَذْهَبَ اللهُ عَنْهُمُ الرِّجْسَ وَطَهِّرْهُمْ تَطْهِيْراً؛ جَزٰاكَ الله عَنّٰا اَفْضَلَ مٰا جَزَي نَبِيّاً عَنْ قَوْمِهِ وَرَسُوْلاً عَن اُمَّتِهِ؛ اَشْهَدُ اِنَّكَ رَسُوْلُ اللهِ قَدْ بَلَّغْتَ الرِّسٰالَةَ وَاَدَّيْتَ الْاَمٰانَةَ وَنَصَحْتَ الْاُمَّةَ وَاَوْضَحْتَ الْحُجَّةَ وَجٰاهَدْتَ فِيْ سَبِيْلِ اللهِ حَقَّ جِهٰادِهِ؛ وَاَقَمْتَ الدِّيْنَ حَتّٰي اَتٰاكَ الْيَقِيْنُ؛ صَلَّي اللهُ عَلَيْكَ وَسَلَّمَ وَعَلٰي اَشْرَفِ مَکٰانِ تَشَرَّفَ بِحُلُوْلِ جِسْمِكَ الْکَرِيْمَ فِيْهِ صَلٰاةً وَسَلٰاماً دٰائِمَيْنِ مِنْ رَّبِّ الْعٰالَمِيْنَ عَدَدَ مٰا کٰانَ وَعَدَدَ مٰايَکُوْنُ بِعِلْمِ اللهِ صَلٰوةً لٰا اِنْقِضٰاءَ لِاَمَدِهٰا يٰا رَسُوْلَ اللهِ! نَحْنُ وَفْدُكَ وَزُوّٰارُ حَرَمِكَ تَشَرَّفْنٰا بِالْحُلُوْلِ بَيْنَ يَدَيْكَ وَقَدْ جِئْنٰاكَ مِنْ بِلٰادٍ شٰاسِعَةً وَاَمْکِنَةٍ بَعِيْدَةٍ نَقْطَعُ السَّهْلَ وَالْوَعْرَ بِقَصْدِ زِيٰارَتِكَ لِنَفُوْزَ بِشِفٰاعَتِكَ وَالنَّظَرِ اِليٰ مٰآثِرِكَ وَمَعٰاهِدِكَ وَالْقِيٰامِ بِقَضٰاءِ بَعْضِ حَقِّكَ وَالْاِسْتشْفٰاعِ بِكَ اِلٰي رَبِّنا فَاِنَّ اَلْخَطٰايٰا قَدْ قَصَمَتْ ظُهُوْرَنٰا وَالْاَوْزٰارُ قَدْ اثْقَلَتْ کَوٰاهِلَنٰا وَاَنْتَ الشّٰافِعُ الْمُشَفَّعُ الْمَوْعُوْدُ بِالشِّفٰاعَةِ الْعُظْمٰي وَالْمَقٰامِ الْمَحْمُوْدِ وَالْوَسِيْلَةِ وَقَدْ قٰالَ اللهُ تَعٰاليٰ؛ «وَ لَوْ اَنَّهُمْ اِذْ ظَلَمُوْا اَنْفُسَهُمْ جٰاؤُوْكَ فَاسْتَغْفَرُوا اللهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُوْلُ لَوَجُدوا اللهَ تَوّٰاباً رَّحِيْماً»؛ وَقَدْ جِئْنٰاكَ ظٰالِمِيْنَ لِاَنْفُسِنٰا مُسْتَغْفِرِيْنَ لِذُنُوْبِنٰا فَاشْفَعْ لَنٰا اِلٰي رَبِّكَ وَاسْأَلْهُ اَنْ يُمِيْتَنٰا عَلٰي سُنَّتِكَ وَاَنْ يَّحْشُرْنٰا فِيْ زُمْرَتِكَ وَاَنْ يُّوْرِدَنٰا حَوْضَكَ وَاَنْ يَّسْقِيَنٰا بِکَأْسِكَ غَيْرَ خَزٰايٰا وَلٰا نَدٰامٰي؛ اَلشَّفٰاعَةَ، اَلشَّفٰاعَةَ، اَلشَّفٰاعَةَ يٰا رَسُوْلُ اللهِ! رَبَّنَا اغْفِرْلَنٰا وَلِاِخْوٰانِنا الَّذِيْنَ سَبَقُوْنا بِالْاِيْمٰانِ وَلٰا تَجْعَلْ فِيْ قُلُوْبِنٰا غِلّاً لِلَّذِيْنَ آمَنُوْا رَبَّنٰا اِنَّكَ رَؤُوْفٌ رَّحِيْمٌ».
«سلام بر تو ای سالار من، ای فرستاده‌ی خدا؛ سلام بر تو ای پیامبر خدا؛ سلام بر تو ای دوست خدا؛ سلام بر تو ای پیامبر رحمت؛ سلام بر تو ای شفاعت کننده‌ی امّت؛ سلام بر تو ای سردار پیامبران؛ سلام بر تو ای خاتم پیامبران؛ سلام بر تو ای جامه بر خود پیچیده؛ [گویا پیامبر اسلام ج در وقت نزول وحی، اغلب با جامه‌ای خود را می‌پوشاند؛ در اینجا پیامبر گرامی اسلام ج با همان حالتی مخاطب قرار می‌گیرد که به هنگام وحی پیدا می‌کرد؛ و چنین ندایی برای ملاطفت با او است، و اشاره‌ای هم به این دارد که هر مؤمنی که در دل شب‌ها جامه به خود پیچیده است، بلند شود و خودسازی کند و اندوخته‌ای بیاندوزد».]
سلام بر تو ای کسی که جامه بر سر کشیده است؛ [مراد جامه‌ی نبوّت و پیغمبری است.] سلام بر تو و دودمان پاکت و اهل بیت پاکیزه‌ات؛ کسانی که خداوند پلیدی را از آن‌ها دور کرد و آن‌ها را کاملاً پاک ساخت. خداوند به جای ما به تو بهتر و برتر از آن جزایی را عنایت کند که به یکی از پیامبران و فرستادگان، به جای قوم و امّتش بدان‌ها داده است؛ و گواهی می‌دهم که بی‌شک تو فرستاده‌ی بر حق او هستی؛ و گواهی می‌دهم که تو ای رسول خدا! رسالت خویش را به مردم ابلاغ نمودی و امانت پیامبری را به مردم رسانیدی و برای هدایت و ارشاد امّت خویش، نصیحت و اخلاص ورزیدی و خیرخواهی فرمودی و دلایل و براهین شرعی و عقلی را در جهان برپا داشتی و واضح و روشن بیان نمودی؛ و در راه خدا جهاد و تلاش کردی آنگونه که شایسته‌ی جهاد و بایسته‌ی تلاش در راه او است؛ و پروردگارت را پرستش کردی تا مرگ به سراغ تو آمد؛ پس درود و سلام خدا بر تو باد؛ و بر شریف‌ترین و پاک‌ترین مکانی که جسم شریف شما در آن حلول کرده، درود و سلام پیوسته از جانب پروردگار جهانیان باد؛ آن هم به تعداد آنچه [از موجودات و مخلوقات] هست و به تعداد آنچه که به علم خدا به وجود خواهد آمد؛ درودی که پایانی برای انتهای آن نباشد.
ای فرستاده‌ی خدا! اینک ما به پیشگاهت آمده‌ایم و از زمره‌ی زائران حرمت می‌باشیم؛ مفتخر به فرود آمدن در جلو تو هستیم؛ از شهرها و مکان‌های دور به پیشگاهت آمده‌ایم و زمین‌های هموار و ناهموار را به قصد زیارت تو پیموده‌ایم، تا به شفاعت تو نائل آییم؛ و به شاهکارها و معجزاتت و به جایگاه‌های معروف و شناخته شده‌ات نگاه کنیم و کمر به ادای برخی از حقوق تو ببندیم و از تو بخواهیم تا در پیشگاه پروردگار ما، شفاعتمان را بکنی؛ زیرا گناهان، پشت ما را شکسته و بار سنگین جرم‌ها ما را خسته و کوفته کرده و اسباب زحمت و مشقّت ما را فراهم نموده است؛ و تو شفاعت کننده و شفاعت پذیرفته شده هستی که به شفاعت بزرگ و مقام محمود و دریافت وسیله [و فضیلت و درجه‌ی رفیع و والای بهشت،] وعده و نوید داده شده‌ای.
و به راستی خداوند بلندمرتبه فرموده است:
«و اگر آنان بدان هنگام که به خود ستم می‌کردند به نزد تو می‌آمدند و از خدا طلب آمرزش می‌نمودند و پیغمبر هم برای آنان درخواست بخشش می‌کرد، بی‌گمان خدا را بس توبه‌پذیر و مهربان می‌یافتند».
و بی‌گمان ای رسول خدا! ما در حالی به نزد تو آمده‌ایم که بر خود ستم کرده‌ایم و از گناهانمان طلب آمرزش می‌کنیم؛ از این رو شفاعت ما را به پیشگاه پروردگار بکن و از او بخواه تا ما را بر سنّت و روش تو بمیراند و ما را در گروه و جماعت تو حشر بگرداند و ما را در حوض کوثر تو وارد بگرداند و ما را با جام تو از حوض کوثر بنوشاند؛ بی‌آن که سرافکنده و ذلیل و پشیمان و نادم باشیم. ای فرستاده‌ی خدا! ما شفاعت تو را خواهانیم؛ ما شفاعت تو را خواهانیم؛ ما شفاعت تو را خواهانیم- این جمله را سه بار تکرار کند - ؛ پروردگارا! ما را و برادران ما را که در ایمان آوردن بر ما پیشی گرفته‌اند بیامرز و کینه‌ای نسبت به مؤمنان در دل‌هایمان جای مده. پروردگارا! تو دارای رأفت و رحمت فراوان هستی».
آنگاه سلام کسانی را که سفارش کرده‌اند که سلامشان را به پیشگاه رسول خدا ج برسانی، برسان و چنین بگو: «اَلسَّلٰامُ عَلَيْكَ يٰا رَسُوْلَ اللهِ ج مِنْ فُلٰانِ بْنِ فُلٰانِ يَتَشَفَّعُ بِكَ اِلٰي رَبِّكَ فَاشْفَعْ لَهُ وَلِلْمُسْلِمِيْنَ»؛ «بر تو سلام می‌گویم ای فرستاده‌ی خدا از طرف فلان فرزند فلان [به جای فلان فرزند فلان، اسم فرد را با اسم پدرش بگوید.] و از تو به سوی پروردگارت شفاعت می‌طلبد؛ پس برای او و عموم مسلمانان شفاعت کن».
آنگاه بر پیامبر اکرم ج درود بفرست و در جهت [قبر] شریف پیامبر ج و پشت به قبله، هر آنچه می‌خواهی، دعا کن؛ سپس [بعد از سلام گفتن بر پیامبر اکرم ج اندکی به طرف راست] به اندازه‌ی یک ذراع عقب رفته، تا برابر سر مبارک ابوبکر صدّیقس قرار بگیری؛ و اینگونه بر او سلام بگو:
«اَلسَّلٰامُ عَلَيْكَ يٰا خَلِيْفَةَ رَسُوْلِ اللهِ ج؛ اَلسَّلٰامُ عَلَيْكَ يٰا صٰاحِبَ رَسُوْلِ اللهِ وَاَنِيْسِهِ فِي الْغٰارَ وَرَفِيْقِهِ فِي الْاَسْفٰارِ وَاَمْينِهِ عَلَي الْاَسْرٰارِ؛ جَزٰاكَ اللهُ عَنّٰا اَفْضَلَ مٰا َجَزٰي اِمٰاماً عَنْ اُمَّةِ نَبِيِّهِ فَلَقَدْ خَلَفْتَهُ بِاَحْسَنِ خَلَفٍ وَسَلَکْتَ طَرِيْقَهُ وَمِنْهٰاجَهُ خَيْرَ مَسْلَکٍ وَقٰاتَلْتَ اَهْلَ الرِّدَّةِ وَالْبِدَعِ، وَمَهَّدْتَ الْاِسْلٰامَ وَشَيَّدْتَ اَرْکٰانَهُ؛ فَکُنْتَ خَيْرَ اِمٰامٍ؛ وَ وَصَلْتَ الْاَرْحٰامَ وَلَمْ تَزَلْ قٰائِماً بِالْحَقِّ نٰاصِراً لِلدِّيْنِ وَلِاَهْلِهِ حَتّٰي اَتٰاكَ الْيَقِيْنُ. سَلِ اللهَ سُبْحٰانَهُ لَنٰا دَوٰامَ حُبِّكَ وَالْحَشْرَ مَعَ حِزْبِكَ وَقَبُوْلِ زِيٰارَتِنٰا؛ َالسَّلٰامُ عَلَيْكَ وَرَحْمَةُ اللهِ وَبَرَ کٰاتُهُ». «سلام بر تو ای جانشین فرستاده‌ی خدا ج؛ سلام بر تو ای دوست فرستاده‌ی خدا ج؛ و ای مونس و غمخوار وی در غار ثور؛ و ای رفیق و همیار رسول خدا ج در سفرها و رازدار وی در اسرار؛ خداوند بلندمرتبه از جای ما به تو برتر و بهتر از جزایی را عنایت کند که به امام و پیشوایی از جای امّت پیامبرت می‌دهد.
به راستی تو به نحو احسن جانشینی پیامبر ج را به انجام رسانیدی و به بهترین وجه، بر روش و منش ایشان گام برداشتی؛ و با مرتدان و بدعتگران جنگ و کارزار نمودی و راه را برای رشد و ترقّی اسلام، هموار نمودی و پایه‌های آن را مستحکم نمودی؛ به راستی تو بهترین امام و پیشوا بودی؛ صله‌ی ارحام را وصل نمودی؛ و تا دم مرگ، پیوسته به دنبال حقّ و یار و یاور دین و دینداران بودی؛ از خداوند پاک بخواه تا ما را بر محبّت تو پایدار بدارد و همراه با گروه و جماعتت، حشر بگرداند و زیارت ما را بپذیرد؛ سلام و رحمت و برکت‌های خدا بر تو باد».
سپس [بعد از سلام گفتن بر ابوبکر صدّیقس]، از طرف راست به اندازه‌ی یک ذراع دیگر، خویشتن را به سوی عقب بکش تا برابر سر امیرالمؤمنین، عمر بن خطابس قرار بگیری؛ و اینگونه بر وی سلام کن:
«اَلسَّلٰامُ عَلَيْكَ يٰا اَمِيْرَالْمُؤْمِنِيْنَ؛ اَلسَّلٰامُ عَلَيْكَ يٰا مُظْهِرَ الْاِسْلٰامِ؛ اَلسَّلٰامُ عَلَيْكَ يٰا مُکَسِّرَ الْاَصْنٰامِ؛ جَزٰاكَ اللهُ عَنّٰا اَفْضَلَ الْجَزٰاء؛ لَقَدْ نَصَرْتَ الْاِسْلٰامَ وَالْمُسْلِمِيْنَ وَفَتَحْتَ مُعَظَّمَ الْبِلٰادِ بَعْدَ سَيِّدِ الْمُرْسَلِيْنَ وَکَفَلْتَ الْاَيْتٰامَ وَ وَصَلْتَ الْاَرْحٰامَ وَقَوِيَ بِكَ الْاِسْلٰامُ وَکُنْتَ لِلْمُسْلِمِيْنَ اِمٰاماً مَّرْضِيّاً وَهٰادِياً مَّهْدِيّاًً؛ جَمَعْتَ شَمْلَهُمْ وَاَعَنْتَ فَقِيْرَهُمْ وَجَبَرْتَ کَسِيْرَهُمْ؛ اَلسَّلٰامُ عَلَيْكَ وَرَحْمَةُ اللهِ وَبَرَکٰاتُهُ».
«سلام بر تو ای امیر مؤمنان؛ سلام بر تو ای ظاهر کننده‌ی اسلام؛ سلام بر تو ای شکننده‌ی بت‌ها؛ خداوند بهترین جزا را از جانب ما به تو عطا فرماید؛ به راستی تو اسلام و مسلمانان را نصرت نمودی و پس از سالار پیامبران، بیشتر شهرها را فتح نمودی؛ به یتیمان رسیدگی کردی؛ و صله رحمی را به جای آوردی و با تو، اسلام قدرت و شوکت خود را به دست آورد و تو برای مسلمانان، امام و پیشوای خوب و هدایتگری راهیاب بودی که به اختلاف و پراکندگی امّت، سامان دادی و مستمندان آنان را دستگیری و یاری نمودی و نابسامانی‌های آن‌ها را بهبود بخشیدی؛ سلام و رحمت و برکت‌های خدا بر تو باد».
آنگاه به اندازه‌ی نصف ذراع به عقب برگرد و چنین بگو:
«اَلسَّلٰامُ عَلَيْکُمٰا يٰا ضَجِيْعَيْ رَسُوْلِ اللهِ صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَرَفِيْقَيْهِ وَ وَزِيْرَيْهِ وَمُشِيْرَيْهِ وَالْمُعٰاوِنَيْنِ لَهُ عَلَي الْقِيٰامِ بِالدِّيْنِ وَالْقٰائِمَيْنِ بَعْدَهُ بِمَصٰالِحِ الْمُسْلِمِيْنَ؛ جَزٰاکُمَا اللهُ اَحْسَنَ الْجَزٰاءِ؛ جِئْنٰاکُمٰا نَتَوَسَّلُ بِکُمٰا اِليٰ رَسُوْلِ اللهِ صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، لِيَشْفَعَ لَنٰا وَيَسْأَلَ اللهَ رَبَّنٰا اَنْ يَّتَقَبَّلَ سَعْيَنٰا وَيُحْيِيْنٰا عَلٰي مِلَّتِهِ وَيُمِيْتَنٰا عَلَيْهٰا وَيُحْشِرَنٰا فِيْ زُمْرَتِهِ».
«سلام بر شما ای دو فردی که هم مدفن پیامبر ج، دو یار پیامبر ج، دو وزیر پیامبرج، دو مشاور پیامبر ج، و دو معاون و یاور وی در رَتق و فَتق امور دینی هستید؛ و پس از پیامبر ج به رَتق و فَتق مصالح مسلمانان پرداختید؛ خداوند بلندمرتبه به شما دو نفر، بهترین پاداش را عنایت بفرماید؛ ما اینک به پیشگاهتان آمده‌ایم تا به وسیله‌ی شما به پیامبر ج متوسّل بشویم تا وی شفاعت ما را بکند. از خداوند بلندمرتبه خواستاریم تا تلاش ما را بپذیرد و ما را بر آیین پیامبر ج زنده بدارد و بر آن بمیراند و ما را در زمره‌ی گروه و جماعت ایشان، حشر بگرداند».
آنگاه برای خود و پدر و مادر خویش و کسانی که سفارش دعا کرده‌اند و برای تمامی مسلمانان، دعا کند.
سپس همانند بار اول، رو به روی سر پیامبر ج بیاستد و چنین بگوید:
«اَللّٰهُمَّ اِنَّكَ قُلْتَ وَقَوْلُكَ الْحَقُّ: «وَ لَوْ اَنَّهُمْ اِذْ ظَلَمُوْا اَنْفُسَهُمْ جٰاؤُوْكَ فَاسْتَغْفَرُوا اللهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُوْلُ لَوَجُدوا اللهَ تَوّٰاباً رَّحِيْماً»؛ وَقَدْ جِئْنٰاكَ سٰامِعِيْنَ قَوْلَكَ، طٰائِعِيْنَ اَمْرَكَ، مُسْتَشْفِعِيْنَ بِنَبِيِّكَ اِلَيْكَ؛ اَللّٰهُمَّ رَبَّنٰا اغْفِرْ لَنٰا وَلِآبٰائِنٰا وَاُمَّهٰاتِنٰا وَاِخْوٰانِنَا الَّذِيْنَ سَبَقُوْنٰا بِالْاِيْمٰانِ وَلٰاتَجْعَلْ فِيْ قُلُوْبِنٰا غِلّاً لِلَّذِيْنَ آمَنُوا، رَبَّنٰا اِنَّكَ رَؤُوْفٌ رَّحِيْمٌ؛ رَبَّنٰا آتِنٰا فِي الدُّنْيٰا حَسَنَةً وَّفِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً وِّقِنٰا عَذٰابَ النّٰارِ؛ سُبْحٰانَ رَبِّكَ رَبِّ الْعِزَّةِ عَمّٰا يَصِفُوْنَ وَسَلٰامٌ عَلَي الْمُرْسَلِيْنَ وَالْحَمْدُ لِلّٰهِ رَبِّ الْعٰالَمِيْنَ».
«پروردگارا! تو خود فرموده‌ای - و فرموده‌ی تو حق است - که: «و اگر آنان بدان هنگام که به خود ستم می‌کردند، به نزد تو می‌آمدند و از خدا طلب آمرزش می‌نمودند و پیامبر هم برای آنان درخواست بخشش می‌کرد، بی‌گمان خدا را بس توبه‌پذیر و مهربان می‌یافتند»؛ و اینک پروردگارا! ما به پیشگاهت آمده‌ایم؛ زیرا فرموده‌ات را شنیده‌ایم و از فرمانت اطاعت و فرمانبرداری نموده‌ایم و از پیامبرت می‌خواهیم تا شفاعت ما را به تو بکند.
پروردگارا! ما را، پدران و مادران ما را و برادران ما را که در ایمان آوردن بر ما پیشی گرفته‌اند بیامرز و کینه‌ای نسبت به مؤمنان در دل‌هایمان جای مده. پروردگارا! تو دارای رأفت و رحمت فراوانی هستی؛
پروردگارا! در دنیا به ما نیکی رسان و در آخرت نیز به ما نیکی عطا فرما (و سرای آجل و عاجل ما را خوش و خرّم گردان) و ما را از عذاب آتش دوزخ محفوظ نگاه دار؛ پاک و منزّه است خداوندگار تو از توصیف‌هایی که (مشرکان درباره‌ی خدا به هم می‌بافند و سر هم می‌کنند؛) خداوندگار عزّت و قدرت؛ درود بر پیامبران و ستایش، یزدان را سزاست که خداوندگار جهانیان است».
و اگر خواست می‌تواند بر این نیز بیافزاید؛ و دعا کند بدان چیزهایی که به ذهن و خاطرش می‌رسد؛ و به فضل خدای، برایش توفیق داده می‌شود؛ سپس به کنار اسطوانه‌ی «ابولبابه»س بیاید؛ اسطوانه‌ای که «ابولبابه»س خویشتن را بدان بست [و خودش را از آنجا رها نکرد] تا آن که خداوند توبه‌اش را پذیرفت؛ و اسطوانه‌ی «ابولبابه» در فاصله‌ی بین قبر و منبر قرار دارد؛ و در [آنجا] هر آنچه می‌خواهد، نماز نفل بگزارد و به سوی خدا، توبه و اِنابه نماید؛ و هر آنچه [از امور دنیوی و اخروی] می‌خواهد دعا نماید.
آنگاه [دوباره] به کنار روضه‌ی شریفه بیاید و در آنجا هر چه می‌خواهد نماز بگزارد و بدانچه دوست دارد دعا نماید؛ و زیاد به «تسبیح» [سبحان الله گفتن]، «تهلیل» [لا اله الّا الله گفتن]، ثنا و ستایش خدا و توبه و استغفار مشغول شود.
آنگاه به کنار منبر بیاید و دست خویش را بر قبّه و دسته‌ای که بر منبر است بنهد تا بدین ترتیب از آثار رسول خدا ج و از مکانِ دست شریف ایشان، به هنگام خواندن خطبه، تبرّک حاصل نماید تا بدین‌گونه برکت پیامبر ج را فراچنگ آورد؛ [ناگفته نماند که از قبّه و دسته‌ی منبر، امروز اثری نیست؛] و بر پیامبر گرامی اسلام ج درود بفرستد و هر آنچه می‌خواهد، از خداوند بلندمرتبه درخواست نماید.
آنگاه به کنار اسطوانه‌ی «حنّانة» بیاید؛ و این اسطوانه‌ای است که در آن، باقی مانده‌ی تنه‌ی درختی است که چون پیامبر ج خواندن خطبه را بر آن ترک کرد و بر فراز منبر ایراد خطبه کرد، آن اسطوانه همانند ناله‌ی شتر، ناله کرد؛ و چنان با آواز ناله نمود که پیامبر ج از فراز منبر پایین آمد و آن را در آغوش گرفت؛ و بدین ترتیب، اسطوانه، آرام گرفت و خاموش شد.
و فرد زائر [تا می‌تواند] از آنچه از آثار نبوی و اماکن شریف باقی مانده است، تبرّک بجوید و در مدّت اقامت خویش [در مدینه‌ی منوّره] در زنده نگاهداشتن شب‌ها، کوشش و تلاش نماید و برای مشاهده نمودن [روضه و قبر شریف] حضرت پیامبر اکرمج و زیارت ایشان در عموم اوقات، فرصت‌ها را غنیمت بشمارد؛ [یعنی در زنده داشتن شب‌ها به عبادت، و در زیارت پیامبر اکرم ج هرآن گاه که فرصتی یافت، کوشش و تلاش نماید.
[به هر حال؛ برای این که مسلمانی که وارد مدینه می‌شود و قصد زیارت مسجدالنبی را دارد، اعمالش از روی آگاهی باشد، آداب زیارت مسجدالنبی را ذکر می‌کنیم:
۱- وقتی داخل مسجد شد با پای راستش داخل شود و بگوید: «اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَليٰ مُحَمَّدٍ وَّسَلَّم؛ اَللّٰهُمَّ افْتَحْ لِيْ اَبْوٰابَ رَحْمَتِكَ» (ابوداود)؛ «بار خدایا! بر محمد صلوات و سلام بفرست. خدایا! درهای رحمتت را بر من بگشای».
یا بگوید: «اَعُوْذُ بِاللهِ الْعَظِيْمِ وَبِوَجْهِهِ الْکَرِيْمِ وَسُلْطٰانِهِ الْقَدِيْمِ، مِنَ الشَّيْطٰانِ الرَّجِيْمِ» (ابوداود)؛ «پناه می‌برم به خداوند بزرگ و به وجه کریم و سلطان قدیم او، از شرّ شیطان رانده شده».
۲- قبل از نشستن دو رکعت «تحیة المسجد» بخواند.
۳- از دعا کردن و خواندن نماز، رو به قبر شریف پیامبر ج خودداری کند.
۴- سپس برای سلام گفتن به طرف قبر شریف رفته و از گذاشتن دست روی سینه‌اش خودداری کند؛ سرش را پایین نیاندازد؛ و از ذلّتی که فقط لایق است در مقابل خدای یکتا داشته باشیم، اجتناب ورزد و از پیامبر ج طلب کمک و فریادرسی نکند؛ بلکه با تواضع و فروتنی و ادب و احترام و تعظیم و بزرگداشت مناسب، بر پیامبر ج سلام بگوید؛ سپس به همین ترتیب بر دو یار پیامبر ج ابوبکر و عمرب سلام بفرستد.
۵- بلند کردن صدا در مسجدالنبی یا در کنار قبر پیامبر ج دور از ادب است؛ بلکه باید به آرامی صحبت کند؛ چون ادب با پیامبر ج در حال وفات، مانند ادب در حال حیاتش است.
۶- باید بر ادای نماز در صفوف اول جماعت حریص باشد؛ چون نماز خواندن در صف اول، فضیلتی زیاد و ثوابی فراوان دارد.
۷- نباید حرص خواندن نماز در روضه، او را از صف اول جماعت به تأخیر بیاندازد؛ چرا که نماز در روضه هیچگونه برتری بر نماز در سایر جاهای مسجد ندارد.
۸- در وقت بیرون رفتن از مسجد نباید به صورت عقب‌گرد خارج شود، بلکه باید پای چپش را جلو گذاشته و بگوید: «اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلٰي مُحَمَّدٍ؛ اَللّٰهُمَّ اِنِّيْ اَسْأَلُكَ مِنْ فَضْلِكَ» (ابن ماجه و ترمذی)؛ «خداوندا! بر محمد ج صلوات بفرست؛ خدایا! از تو طلب فضل می‌کنم».
و مستحب است که به سوی قبرستان بقیع خارج شود و به کنار چشم‌اندازها و منظره‌ها و مزارها و مرقدها بیاید؛ به ویژه قبر سالار شهیدان، حمزهس آنگاه به بقیع رهسپار گردد؛ پس مقبره‌ی عباسس حسن بن علیب و سایر خاندان پیامبر ج را زیارت نماید. و همچنین مزار امیرمؤمنان، عثمان بن عفّانس، ابراهیمس فرزند پیامبرج، همسران آن حضرت ج، صفیهل عمه‌ی پیامبر ج، صحابه و تابعین را زیارت کند؛ و به زیارت شهدای «اُحُد» نیز برود؛ و اگر این کار در روز پنج‌شنبه فراهم شود، بهتر خواهد بود؛ و چنین بگوید:
«سَلٰامٌ عَلَيْکُمْ بِمـٰا صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَي الدّٰارُ»؛ «درودتان باد! (همیشه به سلامت و خوشی به سر می‌برید) به سبب شکیبایی (بر اذیت و آزار) و استقامتی که (بر عقیده و ایمان) داشتید؛ چه پایان خوبی (دارید که بهشت یزدان و نعمت جاویدان است.)».
و «آية الکرسي» و سوره‌ی «اخلاص» را یازده مرتبه بخواند؛ و اگر این امکان وجود داشت، سوره‌ی «ياسين» را نیز بخواند و ثواب و پاداش آن را به تمام شهیدان و دیگر مؤمنانی که در کنار آن‌ها مدفن هستند، نثار نماید.
و مستحب است که در روز شنبه یا در روزی غیر از آن، به مسجد قباء بیاید و در آن نماز بخواند؛ [به هر حال، برای زائران مدینه‌ی منوره، مستحب است که روز شنبه بعد از طلوع آفتاب و پیش از زوال خورشید به مسجد «قباء» رفته و به پیروی از پیامبرج در آنجا دو رکعت نماز بخوانند؛ چون در حدیث آمده است: «پیامبر ج پیاده و سواره، پایبند رفتن به مسجد قباء بود و روزهای شنبه به آنجا می‌رفت و دو رکعت نماز می‌خواند». (بخاری و مسلم).
و پیامبر ج نیز می‌فرماید: «کسی که در خانه‌اش وضو بگیرد؛ سپس به مسجد قباء رفته و در آن نماز بخواند، پاداش یک عمره را دریافت می‌نماید» (ابن ماجه).
و برای کسی که در این مسجد می‌آید، مستحب است که بعد از ادای دو رکعت نماز، برای خود و پدر و مادر و اقوام و خویشاوندان خود و پیروزی و موفقیت تمام مسلمانان دعا کند و برای خود و آن‌ها طلب مغفرت و آمرزش گناهان را نماید؛] و پس از دعای خویش - که بدانچه [از امور دنیوی و اخروی] دوست داشته، دعا نموده است - چنین بگوید:
«يٰا صَرِيْخَ الْمُسْتَصْرِخِيْنَ، يـٰا غِيـٰاثَ الْمُسْتَغِيْثِيْنَ، يـٰا مُفَرِّجَ کَرْبِ الْمَکْرُوْبِيْنَ، يـٰا مُجِيْبَ دَعْوَةِ الْمُضْطَرِّيْنَ، صَلِّ عَلٰي سَيِّدِنٰا مُحَمَّدٍ وَّآلِهِ وَاکْشِفْ کُربِيْ وَحُزْنِيْ کَمـٰا کَشَفْتَ عَنْ رَسُوْلِكَ حُزْنَهُ وَکَرْبَهُ فِيْ هـٰذَا الْمُقٰامَ يـٰا حَنّٰانُ يـٰا مَنّٰانُ يـٰا کَثِيْرَ الْمَعْرُوْفِ وَالْاِحْسـٰٰانِ، يٰا دٰائِمَ النِّعَمِ يٰا اَرْحَمَ الرّٰاحِمِيْنَ وَصَلَّي اللهُ عَلٰي سَيِّدِنٰا مُحَمَّدٍ وَّعَلٰي آلِهِ وَصَحْبِهِ وَسَلَّمَ تَسْلِيْماً دٰائِماً ابداً يٰا رَبَّ الْعٰالَمِيْنَ؛ آمِيْنَ».
«ای فریادرس بینوایانِ فریادکننده؛ و ای یاری کننده‌ی بیچارگانِ درمانده؛ و ای برطرف کننده‌ی درد و غصه‌ی دردمندان؛ و ای اجابت کننده‌ی دعای واماندگانِ درمانده؛ بر سرور و سالار ما، حضرت محمد ج و خاندانش، درود بفرست؛ و درد و غُصّه و غم و اندوه مرا در این مکان مقدّس برطرف کن همان‌گونه که درد و غصه و غم و اندوه پیامبرت را در این مکان مقدّس و متبرّک برطرف ساختی؛ ای خدای مهربان؛ و ای خدای احسان کننده؛ و ای خدایی که نیکی و احسانش، فراوان و نعمت و موهبت‌هایش پیوسته و همیشگی و دائمی و سرمدی است؛ ای مهربانترین مهربانان.
و درود و سلام کامل، دائمی و همیشگی خدا بر سرور ما محمد ج و بر خاندان و یاران او بود؛ به حق رحمتت ای پروردگار جهانیان؛ آمین».
[ناگفته نماند که چون شخص زائر برای سفر و مراجعت به وطنش، قصد بیرون رفتن از مدینة منوره را می‌کند، برایش مستحب است که به مسجد نبوی رفته و بعد ازا ادای دو رکعت نماز (در هر کجا از مسجد که برایش میسر گردد)، بر پیامبر اکرم ج و دو یار وفادارش: حضرت ابوبکر صدیقس و حضرت عمر فاروقس (به طریقه‌ای که قبلاً ذکرش رفت) سلام کرده و بعد از آن رو به قبله ایستاده و این دعا را بخواند:
«اَللّٰهُمَّ لٰاتَجْعَلْهُ اٰخِرَ الْعَهْدِ بِحَرَمِ رَسُوْلِكَ، وَسَهِّلْ لِيَ الْعَوْدَ إِلَي الْحَرَمَيْنِ الشَّرِيْفَيْنِ سَبِيْلاً سَهْلَةً بِمَنِّكَ وَفَضْلِكَ، وَارْزُقْنِيَ الْعَفْوَ وَالْعٰافِيَةَ فِي الدُّنْيٰا وَالْاٰخِرَةِ، وَرُدَّنٰا سٰالِمِيْنَ غٰانِمِيْنَ إِليٰ أٔوْطٰانِنٰا اٰمِنِيْنَ.
اَللّٰهُمَّ اغْفِرْ لِيْ وَلِوٰالِدَيَّ وَلِجَمِيْعِ الْمُؤْمِنِيْنَ وَالْمُؤْمِنٰاتِ وَالْمُسْلِمِيْنَ وَالْمُسْلِمٰاتِ، اَلْأٔحْيٰاءِ مِنْهُمْ وَالْأٔمْوٰاتِ. رَبَّنٰا اٰتِنٰا فِي الدُّنْيٰا حَسَنَةً وَّفِيْ الْاٰخِرَةِ حَسَنَةً وَّقِنٰا عَذٰابَ النّٰارِ. رَبَّنٰا اٰتِنٰا فِي الدُّنْيٰا حَسَنَةً وَّفِيْ الْاٰخِرَةِ حَسَنَةً وَّقِنٰا عَذٰابَ النّٰارِ. رَبَّنٰا اٰتِنٰا فِي الدُّنْيٰا حَسَنَةً وَّفِيْ الْاٰخِرَةِ حَسَنَةً وَّقِنٰا عَذٰابَ النّٰارِ.
وَ صَلِّ اللّٰهُمَّ وَسَلِّمْ وَبٰارِكْ عَليٰ سَيِّدِنٰا وَنَبِيِّنٰا مُحَمَّدٍ ج وَ عَليٰ اٰلِهِ وَأٔصْحٰابِهِ أٔجْمَعِيْنَ بِرَحْمَتِكَ يٰا أٔرْحَمَ الرّٰاحِمِيْنَ.»
«خدایا ! این سفر را آخرین سفر من به سوی مسجد الحرام و حرم پیامبر گرامی‌ات مگردان، بلکه به وسیلة فضل و کرم خویش به من توفیق بده تا دوباره بدون زحمت و مشقت به سوی «حرمین شریفین» (بیت الله الحرام و مدینة منوره) بیایم، و از فیوضات و معنویات این سرزمین پاک و مقدس استفاده کنم.
پروردگارا ! عفو و عافیت در دنیا و آخرت را بهره‌ام گردان و ما را با نعمت بزرگ عافیت و بردن ثواب و پاداش حج و زیارت، و با اَمن و امان از این سفر به خانه و کاشانه‌مان باز گردان.
پروردگارا ! مرا و پدر و مادر و تمام مردان با ایمان و زنان با ایمان و تمام مردان مسلمان و زنان مسلمان و زندگان و مردگان آن‌ها را بیامرز. خدایا ! در دنیا و آخرت به ما نیکی عطا فرما و سرای دنیا و آخرت ما را خوش و خرم گردان و ما را از عذاب آتش دوزخ محفوظ نگاهدار. خدایا ! در دنیا و آخرت به ما نیکی عطا فرما و ما را از عذاب آتش دوزخ محفوظ نگاهدار. خدایا ! در دنیا و آخرت به ما نیکی و خیر عطا فرما و ما را از عذاب آتش دوزخ محفوظ نگاهدار.
پروردگارا ! بر سرور و پیامبر ما حضرت محمد ج و بر تمام آل و اصحابش، سلام و درود بفرست، به حق رحمتت ای مهربانترین مهربانان و ای رحم‌کننده‌ترین رحم کنندگان!».]