فقه احناف در پرتو آیات قرآن و احادیث

فصل: پیرامون مواردی که نیت کردن در شب و تعیین نمودن نیت در آن‌ها، شرط می‌باشد

و مواردی که تعیین کردن نیت و نیت نمودن در شب، برای آن‌ها شرط نمی‌باشد.

[پیشتر گفتیم که روزه عبارت است از: خودداری کردن از تمام شکننده‌های روزه از قبیل: خوردن، نوشیدن، روابط زناشویی و... از طلوع صبح صادق تا غروب خورشید، همراه با نیت کردن روزه؛

و این را نیز گفتیم که روزه درست نمی‌شود مگر با نیت؛ و محل نیت نیز قلب است؛ و نیت به معنی «عزم و قصد قلبی» برای گرفتن روزه در جهت رضایت و خوشنودی خداوند بلند مرتبه و تقرّب و نزدیکی به او است؛ اینگونه که شخص روزه‌دار می‌گوید: «در جهت رضایت خداوند و تقرّب و نزدیکی بدو، فلان روزه را می‌گیرم».

و نیت کردن روزه به دو نوع تقسیم می‌گردد:

الف) نوعی که نیت کردن در شب و تعیین نمودن نیت در آن شرط نمی‌باشد.

ب) و نوعی که تعیین کردن نیت و نیت نمودن در شب، برای آن شرط و الزامی می‌باشد.]

امّا نوعی که در آن، تعیین کردن نیت و نیت کردن در شب، برای آن شرط نمی‌باشد، عبارت است از:

ادای روزه‌ی فرض ماه مبارک رمضان.

روزه‌ی نذر که زمان آن معلوم و مشخص است؛ [مثل این که کسی نذر کند تا در پنج شنبه‌ی آینده به جهت رضایت خداوند روزه بگیرد.]

و روزه‌ی نفل.

و - بنا به قول صحیح‌تر - ادای روزه‌ی رمضان، روزه‌ی نذر معین و روزه‌ی نفل با نیت کردن در شب [پس از غروب آفتاب] تا پیش از «نصف النهار» صحیح و درست می‌شود. و «نصف النهار»: از طلوع صبح صادق شروع و تا هنگام چاشتگاه [پیش از نیمه روز] ادامه دارد.

[نویسنده‌ی کتاب «هدايه» گوید: نویسنده‌ی قدوری می‌گوید: نیت روزه‌ی رمضان، نذر معین و روزه‌ی نفل را می‌تواند از شب تا پیش از زوال خورشید بنماید. و در «جامع الصغير» تا پیش از نیمه روز آمده است؛ که این قول، صحیح‌تر می‌نماید؛ زیرا لازم است تا نیت روزه در بیشتر اوقاتِ روز وجود داشته باشد؛ و نصف روز از طلوع بامداد شروع می‌شود و تا هنگام «ضحوة الکبری» (چاشت) نه تا وقت زوال، ادامه دارد؛ پس نیت تا پیش از نیمه روز شرط قرار داده شده است تا حکم «اکثر اوقات روز» تحقق پیدا کند. علامه شامی در حاشیه‌ی خویش که بر «در المختار» نگاشته است می‌گوید: در اینجا مراد از «ضحوة الکبري» در عبارت بالا، نیم روز شرعی است؛ و «روز شرعی»، عبارت است از روشن شدن صبح در افق شرقی تا غروب خورشید؛ و در اینجا غایه تحت مغیا داخل نیست؛ پس خود نیمه روز در تحت نیت کردن روزه داخل نیست.]

و همچنین هر یک از ادای روزه‌ی رمضان، روزه‌ی نذر معین و روزه‌ی نفل، به مطلق نیت و نیز به نیت نفل صحیح می‌گردد؛ اگر چه - بنا بر قول صحیح‌تر - کسی که آن‌ها را نیت کرده است، مسافر یا بیمار و دردمند بوده باشد. [و مطلق نیت: چنین است که نیت روزه را نماید؛ بدون تعیین کردن فرض، واجب و نفل و بدون تعیین نمودن رمضان.]

و ادای روزه‌ی رمضان، به نیت واجبی دیگر درست است؛ البته در صورتی که فرد نیت کننده، سالم و تندرست و مقیم باشد؛ برخلاف فرد مسافر؛ زیرا که [اگر مسافر در روزه‌ی رمضان، واجب دیگری را نیت کند، در آن صورت،] نیت وی بر همان واجبی واقع می‌شود که آن را نیت نموده است.

و در مورد شخص مریض، هر گاه در روزه‌ی رمضان، واجب دیگری را نیت کند، پیرامون ترجیح بخشیدن و اولویت دادن و اَرجحیت بخشیدن به یکی از آن دو، اختلاف صورت گرفته است؛ [به گونه‌ای که حسن بن زياد روایت کرده است که هر گاه بیمار، در روزه‌ی رمضان، واجب دیگری را نیت نماید، نیت وی بر همان واجبی واقع می‌گردد که آن را نیت نموده است؛ و همین قول را نویسنده‌ی «هدايه» و بیشتر مشایخ بلخ اختیار کرده‌اند. و فخر الاسلام و شمس الائمه گفته‌اند: قول صحیح آن است که هرگاه بیمار در روزه‌ی ماه مبارک رمضان، واجب دیگری را نیت نماید، در آن صورت نیت وی بر روزه‌ی رمضان واقع می‌گردد؛ و در کتاب «برهان» نیز چنین آمده است که همین نظریه، صحیح‌تر می‌باشد.]

و روزه‌ی نذری که زمانش مشخص است، با نیت واجبی دیگر، صحیح نمی‌گردد؛ بلکه [اگر فرد نذر کننده در روزه‌ی نذر معین، واجب دیگری را نیت کند، در آن صورت] نیت وی بر همان واجبی واقع می‌گردد که آن را در روزه‌ی نذر معین، نیت نموده است.

و امّا نوع دوم: مواردی که تعیین کردن نیت، و نیت نمودن در شب، برای آن‌ها شرط می‌باشد، عبارتند از:

در روزه‌ی قضای رمضان.

روزه برای قضا آوردن آنچه که از روزه‌ی نفل، فاسد گردانیده است.

در روزه‌های کفّاره، با تمام انواع آن؛ [از قبیل: کفّاره‌ی شکستن عمدی روزه‌ی رمضان بدون عذر؛ کفّاره‌ی جماع کردن در روز رمضان به قصد؛ روزه‌ی کفّاره‌ی ظهار؛ کفاّره‌ی شکستن سوگند؛ ارتکاب برخی از ممنوعات در زمان اِحرام برای حاجی یا عمره‌گزار؛ کفّاره‌ی قتل به خطا و آنچه که در حکم آن است.]

در روزه‌ی نذر مطلق. و نذر مطلق، مانند این است که کسی چنین بگوید: «اگر چنان‌چه خداوند بلند مرتبه، بیمارم را از این بیماری شفا داد، یک روز روزه بر من نذر باشد»؛ و پس از آن، بیمارش از بیماری بهبود یابد؛ [و یا مثل این که کسی نذر نماید تا به جهت رضای خداوند، روزی را روزه بگیرد.

به هر حال، در روزه قضای رمضان، روزه‌ی نذر مطلق، روزه‌ی کفّاره‌ها و روزه برای قضا آوردن آنچه که از نفل فاسد گردیده، تعیین کردن نیت و نیت کردن در شب، شرط است؛ و نیت کردن پس از طلوع بامداد در آن‌ها صحیح نیست.]