کردارهای قلب - ترجمه اعمال القلوب

برخی ازگفته‏های علما درباره‏ی اخلاص

ابراهیم بن ادهم: کسی که دوستدار نامداری است، با خدا صادق نیست. [۵٩]

دانشمندی گفته است: دانشمند بایستی با نیت و اراده‏ی خیر صحبت کند، اگر سخن گفتنش را دوست داشت، لازم است سکوت کند، اگر سکوت را زیبا و پسندیده دانست باید حرف نزند، اگر از ستایش بهراسد باید از گفتن باز ایستد، نباید هرگز در محاسبه‏ی خود سستی بورزد، چرا که نفس خواستار و دوستدار نیایش و ستایش است.

از سهل بن عبدالله تستری پرسیدند: چه چیزی برای نفس سخت‏تر است؟ گفت: اخلاص، چرا که بهره‏یی در آن ندارد، [۶۰]به خاطر اینکه با اخلاص بهره‏های نفس نادیده گرفته می‏شود.

سفیان: با هیچ چیزی روبه‏رو نشدم که برایم سخت‏تر از نیت باشد، نیت بر من دگرگون می‏شود. [۶۱]

آدمی وقتی می‏خواهد همتی کند و تلاشی بنماید دگرگونیها و تحرک‌هایی در خود می‏بیند، نمی‏داند از روی اخلاص است یا ریا. البته طبیعی است که احساس کند در یک درگیری به سر می‏برد که نفسش به آن تن در نمی‏دهد، لذا در معرض حمله‏هایی از سوی شیطان و نفس اماره قرار می‏گیرد، که در این خیر هست، اما آنکه نفسش به حال و وضعش اطمینان یابد مشکل این جاست.

یحیی بن کثیر: نیت را یاد بگیرد که کاملتر و رساتر از خود عمل است. [۶۲]

زبید یامی: من دوست دارم هر چیز و هر کاری را با نیت انجام دهم حتی خوردن و نوشیدن. [۶۳]

از داود طایی نقل است: براین باورم که خیر کل را تنها حسن نیت می‏تواند فراهم کند. همان خیری که از آن به آدمی می‏رسد، او را بس است هر چند اقدامی نکرده باشد. [۶۴]یعنی حتی اگر کاری نکرده و خسته نشده باشد همین که نفس بر راه خدا گام نهاده و بهره‏یی برای آن در قلب نمانده، یک پیروزی بزرگ است.

ابوبکر صدیق س تنها در اینکه بیشتر از مردم دیگر نماز و روزه داشت، از آن‌ها جلو نبود، بلکه در چیزی که بر دلش نشسته و درآن جای گرفته بود، از آن‌ها پیش افتاده بود. [۶۵]

داود طایی: نیکوکاری همت شخص پرهیزگار است، اگر همه‏ی اعضایش به عشق دنیا دل بسته شود، عاقبت نیتش روزی او را به اصلش باز می‏گرداند. [۶۶]

یوسف بن اسباط: پاک داشتن نیت برای اهل عمل سخت‏تر از تلاش و کوشش طولانی مدت است. [۶٧]

به نافع بن جبیر گفتند: در تشییع جنازه شرکت می‏کنی؟ گفت: باش، تا نیت کنم، یعنی منتظر باش تا نفسم را برآن وا دارم. [۶۸]

فضیل: خداوند تنها نیت و خواست را از شما می‏خواهد. [۶٩]

هر کس درونش را اصلاح کند خداوند بیرونش را اصلاح می‏کند، هرکس مابین خود با خدایش را اصلاح کند، خداوند میانه‏ی او با مردم را اصلاح می‏کند. هرکس نیت بدی را نهفته بدارد خداوند آن را در حالت چهره و لغزشهای زبانش آشکار می‏سازد.

مخلص کسی است که نیکوکاریهایش را پنهان کند همان طور که بدی‌هایش را نهان می‏دارد. هرکس در اخلاص خود اخلاص ببیند، همان اخلاصش نیاز به پاکسازی دارد.

[۵٩] ابونعیم در الحلیة ۸/۳۱ آورده است. [۶۰] صفة الصفوة، ۴/۶۵. [۶۱] خطیب بغدادی در الجامع لأخلاق الراوی و آداب السامع (۱/۳۱٧) آورده است. [۶۲] ابونعیم در حلیة الاولیاء، (۳/٧۰) آورده است. [۶۳] جامع العلوم و الحکم، ٧۰. [۶۴] همان، ٧۰. [۶۵] حکیم ترمذی در نوادر الأصول آن را به بکربن عبدالله مزنی نسبت داده است، ابن قیم نیز در المنار المنیف (۱۱۵) آن را به ابوبکر بن عیاش نسبت داده است. به صورت مرفوع نیز روایت شده ولی درست نیست. نیز ن. ک کشف الخفاء (۲/۲۴۸). [۶۶] جامع العلوم والحکم، ٧۰. [۶٧] جامع العلوم والحکم، (٧۰) همچنین به مانند آن از عبدالله بن مطرف و سری سقطی در حلیة الاولیاء بنگرید (۱۰/۱۲۱). [۶۸] جامع العلوم و الحکم، ٧۰. [۶٩] همان، ٧۱.