کردارهای قلب - ترجمه اعمال القلوب

یادآوری چند مسأله درباره‏ی اخلاص

- بروز دادن کار چه وقتی جایز است؟

ابن قدامه/در «سخنی درباره‏ی اجازه‏ی قصد ابراز طاعات» گفته است: «در بروز دادن فوایدی هست مانند پیروی کردن مردم و تشویق آن‌ها به کار نیک. ضمن اینکه برخی کارها هست که نمی‏توان پوشیده نگه داشت مانند حج و جهاد. آن کس که کارش را ابراز می‏دارد باید مواظب باشد، مبادا ناخواسته زنگار ریا بر آن بنشیند، بلکه کارش به منظور پیروی شدن باشد».

پس شایسته است در کارهای آشکارا نیت را خوب استوار کنیم تا هر گونه انگیزه‌ی ریایی را ازآن دور سازیم و قصد ابراز کاری را داشته باشیم که چاره‏ی ازآن نیست و البته به منظور اقتدای دیگران به آن، باشد که پاداشی بگیریم، و می‏گوید: «شخص ضعیف نباید به این بهانه خویشتن را فریب دهد، چرا که چنین کسی به انسانی می‏ماند که اندکی شنا می‏داند وگروهی را که در حال غرق شدن‏اند، می‏بیند، دلش به حال‌شان می‏سوزد، لذا به سوی آن‌ها می‏رود تا به او چنگ بزنند و نجات یابند اما هلاک می‏شوند و او نیز خود با آن‌ها غرق می‏گردد». [٧۴]

شرح مسأله:

- کارهایی را که پنهانی انجام دادنش سنت است، مخفی بدارد.

- کارهایی که سنت است آشکارا انجام دهد، ابراز بدارد.

- کارهایی که می‏تواند پوشیده بدارد یا آشکارش کند، باید به خویشتن بنگرد اگر تواناست و تاب تحمل ستایش یا نکوهش مردم را دارد، آشکارش کند، در غیر این صورت پنهان دارد، اگر نفسش قوی باشد آشکار کردنش ایرادی ندارد، زیرا تشویق به کار نیک، خود، کاری نیک است.

از برخی پیشینیان آمده است که برخی کارهای‌شان را برای پیروی شدن از آنها، اظهار می‏کردند، چنانکه یکی ازآنها هنگام مرگ به همسرش گفت: بر من نَگریید، چون از زمانی که اسلام آورده‏ام کار بدی نکرده‏ام.

ابوبکر بن عیاش به پسرش گفت: فرزندم مبادا در این اتاق نافرمانی خدای کنی، چون در این اتاق من دوازده هزار بار قرآن را ختم کرده‏ام. [٧۵]

این را به امید پند گرفتن پسر گفت. پس انسان می‏تواند چیزهایی را برای کسان مشخصی آشکار کند و همچنان اخلاص در کارش بماند و آن به قصد خوبی بوده است، چنانکه برخی پیشینیان کرده‏اند.

[٧۴] مختصر منهاج القاصدین، ۲۲۳. [٧۵] همان: ۲۲۴.