کردارهای قلب - ترجمه اعمال القلوب

پیوند توکل و عمل و علم قلب

توکل بر خداعمل قلب را همراه با علم آن فراهم می‏آورد، انسان باید به دل بداند که خداوند همه چیز را مقدر و اداره می‌کند. عمل قلب عبارت است از آرامش و اطمینان قلب در برابر آفریدگار و اعتماد به او. با این شرح توکل هم شامل علم قلب است و هم عمل آن و هر دو در توکل بسیار مهمند.

برای این منظور بایداسماء و صفت‌های خدا رابدانیم و آرامش بیابیم و به او تسلیم گردیم و خود را به او واگذار کنیم.

إذا ابتلیت فَثق بالله و ارضَ به
إن الذی یكشفُ البلوی هـواللهُ
إذا قضی الله فاستسلم لِقُتدرته
ما لامریءٍ حیلة فیما قضی اللهُ
الیأسُ یقطع أحیاناً بِصاحبِــه
لاتیأسن فنِعــمَ القــــادرُ الله

یعنی: وقتی به مصیبتی دچار شدی، به خدا اطمینان داشته باش و با خشنودی به او اعتماد کن، اوست که بلاها را دفع می‏کند و مصیبت‌ها را می‏زداید./ وقتی خدا کاری پیش بیاورد، در برابر او و قدرتش سر تسلیم فرو بیاور، چرا که هیچکس در برابر امر و قضای الهی راه فراری ندارد./ ناامیدی گاهی صاحبش را از پای در می‏آورد، پس ناامید نباشید، و بدانید که خداوند چه نیک قادر متعالی است!

در به دست آوردن بهره‏ی خود از روزی و سلامتی، اموال دنیا، فراهم کردن نیازها و کنار زدن مصیبت‌ها و گرفتاری‌های دنیایی توکل لازم و کارساز است. همانطور که در عبادت یاد خدا سنگ اساس باشد. انسان وقتی هدف غایی او خدا باشد، آرام می‌گیرد، آشفته نمی‌شود، دعا می‏کند و هر چه بخواهد از پروردگارش می‌طلبد.

توکل بر خدا با فراهم کردن سلسله اسباب نقص در عقل و حتی نقص در دین شمرده می‏شود، زیرا ما دستور یافته‏ایم کار کنیم. نباید مثل آن‌هایی باشیم که گمان می‏کنند بدون کار و عمل نیک وارد بهشت می‏شوند و می‌گویند از رحمت خدا به آن می‏رسیم، چنانکه یکی از آن‌ها گفت تلاش کردم وسایل و دستگاه‌های موجب فساد را در خانواده‏ی همسرم بیرون بیندازم، اما پدر همسرم می‏گفت چرا به فکر بیرون انداختن و برداشتن این دستگاه‌ها و ابزارها هستی؟ ما همه در رحمت و لطف خدا زندگی می‏کنیم!

درست است ما همه در سایه‏ی مرحمت و کرم الهی هستیم، اما مگر برای رفتن به بهشت سبب‌هایی وجود ندارد؟ مگر نباید از اسباب رفتن به دوزخ دوری کرد؟ مگر نباید از محرمات پرهیزکرد؟ مگر نباید واجبات را ادا کرد؟ آیا همه‏ی این‌ها بدون فراهم کردن اسباب لازم آن امکان پذیر است؟! ﴿إِنَّ رَحۡمَتَ ٱللَّهِ قَرِيبٞ مِّنَ ٱلۡمُحۡسِنِينَ﴾[الأعراف: ۵۶] «رحمت خدا به نیکوکاران نزدیک است» فرمود: رحمت خدا به نیکوکاران نزدیک است، نه به بدکاران و فاجران.

با این حال هستند کسانی که نمی‏خواهند نه از اسباب دنیوی و نه از اسباب شرعی چیزی برای خود مهیا سازند. برخی از آنها اسباب دنیوی را فراهم می‌کنند، مثلاً در درس و تحصیل، هنر، مهارت فنی نمونه است، اما در نماز کوتاهی می‌کند و در امور حرام می‌افتد. به اسباب دینی بی‏توجهند. اما چگونه در آخرت می‌توان رستگار شد؟ «اعملوا فكلٌّ مسیر لِما خلقَ لَه»:«عمل داشته باشید، هرکس به طرف آن چه برایش آفریده شده، پیش می‏رود». [۳۰۸]

[۳۰۸] صحیح است: بخاری (۴٩۴٩) بخش التفسیر، باب (فَسنیسَّرُهُ و لِلعُسری»، و مسلم (۲۶۴٧) بخش القدر، باب کیفیة خلق الآدمی روایت کرده‏اند.