کردارهای قلب - ترجمه اعمال القلوب

عوامل پدیدآورنده‏ی خوف

نخست باید بدانیم عواملی هست که خوف را پدید آورد، چنانکه از اوضاع و احوال دنیا پیدا و آشکار است که انسان اگر صحنه‏ی ناگواری ببیند یا سخن هراسناکی را بشنود، چه بسا ترس وجودش را فرا می‏گیرد، اما اسباب و عوامل ایجاد خوف از خدا چیست؟

علتهای زیادی هست که این گونه خوف را باعث می‏شود، پیش از سخن از عوامل و اسباب، یادآوری می‏کنیم که خوف در ذات خود مقصود نیست، بلکه به خاطر انجام واجبات و عدم ترک آن، پرهیز از کارهای حرام و نپرداختن به آن مقصود است. از اینکه بگذرد می‏تواند انجام مستحبات و ترک کارهای مکروه را به دنبال داشته باشد، بیشتر از این ناپسند و مورد نکوهش است. اگر از این سطح کمتر باشد نیز ناقص است و به آن نتیجه‏ی مطلوب نمی‏رسد، با این وصف از جمله اسباب پدیدآورنده‏ی خوف می‏توان این‌ها را نام برد:

۱- یادآوری گناهانی که پیشتر انسان دچار آن شده است.

۲- پرهیز از کوتاهی در انجام واجبات، مانند نماز، روزه، حج و...

۳- ترس از اینکه سرنوشت چنان نباشد که انتظار می‏رود.

۴- تعظیم خداوند منجر به ترس از او می‏شود. ﴿يَخَافُونَ رَبَّهُم مِّن فَوۡقِهِمۡ﴾[النحل: ٥٠] «از پروردگار که حاکم بر آن‌هاست، می‏ترسند» ترس ملایکه از خدا بسیار شدید است. ﴿حَتَّىٰٓ إِذَا فُزِّعَ عَن قُلُوبِهِمۡ قَالُواْ مَاذَا قَالَ رَبُّكُمۡۖ قَالُواْ ٱلۡحَقَّ﴾[سبأ: ٢٣] «تا اینکه از ترس دل‌شان به لرزه می‏افتد می‏گویند پروردگارتان چه گفت؟ گفتند: حقیقت». «خداوند وقتی در آسمان‌ها از اوامر خود سخن می‏گوید، ملایکه در اظهار خضوع نسبت به فرموده‏ی او بال‌هایشان را بر هم می‏زنند، و صدایی مهیب مانند صدای کشیده شدن زنجیری عظیم بر تخته سنگی بزرگ شنیده می‏شود، در نتیجه موجی از ترس و نگرانی آن‌ها را در بر می‏گیرد، چون نگرانی آن‌ها برطرف گردد و به حالی باز گردند که بتوانند سخن بگویند، می‏پرسند: پروردگارتان چه گفت؟ می‏گویند: او که بلند مرتبه و بزرگ است حق گفت». [٩۸]

پس تعظیم خداوند خوف و ترس از او را باعث می‏شود. این فایده‏ و بهره‏ی ارزش شناخت نام‌ها و صفت‌های خداوند است، زیرا هرکس بداند که پروردگارش انتقام گیرنده، دارای مجازات سخت، متکبر، چیره و بر همه چیز توانا است... بی‏گمان از او که جبار منتقم و سخت‏گیر و قوی است می‏ترسد.

[٩۸] به روایت بخاری اشاره دارد: بخاری (۴٧۰۱) بخش تفسیر، باب قوله «إلا من استرق السمع فأتبعه شهابٌ مبین»و ابوداود (۴٧۳۸) بخش سنة، باب فی القرآن.