کردارهای قلب - ترجمه اعمال القلوب

تفاوت ریا و مطلق شرکت دادن در کار

شایسته است بین ریا و مشارکت در کار تفاوت‌هایی قایل شد.

س: کار چگونه باطل می‏شود؟ اگر با یک چیز دنیایی مشارکتی بین‌شان پیش بیاید، حکمش چیست؟ کسی که این کار را بکند در چه شرایطی گناه برایش به شمار می‏‏آید؟ و در چه شرایطی گناه نیست؟

این امر، درجه‏ها و مراتبی دارد:

۱- اینکه برای خدا کار کند و به چیز دیگری توجه نداشته باشد، این بالاترین مراتب است.

۲- اینکه برای خدا کار کند و نیز به چیزی که جایز است، توجه داشته باشد، یعنی به آن فکر کند، نیت کند و بخواهد. مانند: کسی که با وجود نیت روزه برای خدا روزه بگیرد و بخواهد سلامتی خود را حفظ کند. این کارش چه حکمی دارد؟ یا کسی که نیت حج و بازرگانی کرده است؟ یا آنکه به جهاد پرداخته و به غنایم نیز گوشه‏ی چشمی داشته است؟ یا آنکه به مسجد رفته و قصد پیاده‏روی هم داشته است؟ و آن کس که به نماز جماعت رفته است برای اثبات عدالت خود و نیز برای اینکه انگشت اتهام به سویش دراز نشود؟ آیا این نیت‌ها و خواست‌ها کارها را باطل می‏گرداند؟ البته نه، ولی چه بسا از پاداش آن می‏کاهد، بهترآن است که نباشد، یا در عمل شرکت داده نشود و اصلاً داخل در آن نگردد.

۳- اینکه به چیزی توجه داشته باشد که جایز نیست به آن توجه داشت. به عبارت دیگر کار نیکی انجام دهد، اما قصدی را داخل در آن کند که جایز نیست، مانند ریا و شهرت‏طلبی و ستایش مردم و ... آیا این کار را باطل می‏کند یا خیر؟

أ. اگردر اساس کار باشد، آن را باطل می‏کند، مانند اینکه برای مردم نماز بخواند.

ب. اگر وسوسه‏های ریا در هنگام انجام دادن کار برایش پیش بیاید، آن را دفع کند و به آن به مبارزه بپردازد، کارش درست است و پاداش خواهد داشت، پاداش به خاطر مبارزه‏اش.

ج. اگرهنگام کار وسوسه‏ی ریا بر او چیره شود، با آن مبارزه نکند، بلکه آن را لذت بخش بداند، و به آن ادامه دهد، کارش باطل می‏شود.

۴- اینکه کار نیکش صرفاً دنیایی باشد، مانند اینکه به منظور رژیم غذایی و پرهیز از پرخوری و نه به امید پاداش روزه بگیرد، یا آنکه تنها برای تجارت به حج می‏رود، و آن کس که زکات می‏دهد تا ثروتش بیشتر گردد، یا آنکه به خاطر دستاوردها به جهاد می‏رود، یا کسی که برای ورزش و سلامتی پیاده به مسجد می‏رود... اینان کارهای‌شان باطل است. خداوند فرمود: ﴿مَّن كَانَ يُرِيدُ ٱلۡعَاجِلَةَ عَجَّلۡنَا لَهُۥ فِيهَا مَا نَشَآءُ لِمَن نُّرِيدُ ثُمَّ جَعَلۡنَا لَهُۥ جَهَنَّمَ يَصۡلَىٰهَا مَذۡمُومٗا مَّدۡحُورٗا ١٨﴾[الاسراء: ١٨] «هرکس دنیای زودگذر را بخواهد همان اندازه که اراده کنیم به او خواهیم داد، آن گاه دوزخ را بر او مقرر خواهیم کرد که نکوهیده و مردود در آتش سوزان آن در آید»، ﴿أُوْلَٰٓئِكَ ٱلَّذِينَ لَيۡسَ لَهُمۡ فِي ٱلۡأٓخِرَةِ إِلَّا ٱلنَّارُۖ وَحَبِطَ مَا صَنَعُواْ فِيهَا وَبَٰطِلٞ مَّا كَانُواْ يَعۡمَلُونَ ١٦﴾[هود: ١٦] «آن‌ها در آخرت جز آتش نصیبی نخواهند داشت و دستاوردهایشان بر باد می‏رود و اعمال‌شان باطل است».

۵- اینکه تنها برای ریاکاری را انجام دهد.

پرسشی دیگر: آیا ریا عمل را باطل می‏کند یا انسان به خاطرآن دچار گناه می‏شود؟

پاسخ: هر دو، ریا، کار را باطل می‏کند و انسان با آن گناهکار می‏شود، چون چیزهایی هستند که عمل را باطل می‏کنند اما شخص گناهکار نمی‏شود، مانند خارج شدن ناخواسته‏ی بادی از انسان در هنگام نماز.

برخی در فتوا ریا می‏کنند، برای آدم ثروتمند و صاحب جاه فتوایی غیر از آن چه به شخص بینوا می‏دهند صادر می‏کنند، به او می‏گویند: ما برای مردم چنین فتوی می‏دهیم که فلان کار جایز نیست اما برای شما اشکالی ندارد، گاهی به خاطر ضعفی که در برابر آن‌ها دارند این کار را می‏کند. به همین سبب برخی از پیشینیان گفته‏اند: «اگر دیدید شخص عالم به در سلطان پناه می‏برد، بدان دزد است، اگر دیدید به توانمندان پناه می‏برد، بدان ریاکار است». [٧٧]اما آنکه به قصد انکار و خیر می‏رود هر چه نیت کرده نصیبش خواهد شد.

[٧٧] ابونعیم، حلیةالأولیاء، (۶/۳۸٧) به نقل از سفیان ثوری.