کردارهای قلب - ترجمه اعمال القلوب

رابطه‏‏ی توکل و ایمان

خداوند به توکل سفارش کرده و آن را همراه ایمان آورده است تا نشان دهد که دو بخش ملازم هم‏اند. توکل بر وکیل از ایمان بر می‏آید. او پس از اینکه بیان کرده که با متوکلان دوستی خواهد داشت، به توکل هم زبانی و هم عملی دستور داده است: ﴿قُلۡ هُوَ ٱلرَّحۡمَٰنُ ءَامَنَّا بِهِۦ وَعَلَيۡهِ تَوَكَّلۡنَاۖ فَسَتَعۡلَمُونَ مَنۡ هُوَ فِي ضَلَٰلٖ مُّبِينٖ٢٩﴾[الملك: ۲٩] «بگو او خدای رحمان است، به او ایمان آوردیم و بر او توکل کردیم، به زودی خواهید دانست چه کسی در گمراهی آشکار است». و آن را شرط ایمان دانسته است: ﴿وَعَلَى ٱللَّهِ فَتَوَكَّلُوٓاْ إِن كُنتُم مُّؤۡمِنِينَ﴾[المائدة: ۲۳] «اگر ایمان دارید به خدا توکل کنید».

در داستان حضرت موسی÷آمده است: ﴿وَقَالَ مُوسَىٰ يَٰقَوۡمِ إِن كُنتُمۡ ءَامَنتُم بِٱللَّهِ فَعَلَيۡهِ تَوَكَّلُوٓاْ إِن كُنتُم مُّسۡلِمِينَ٨٤﴾[يونس: ۸۴] «موسی گفت: ای قوم من! اگر به خدا ایمان دارید و تسلیم او هستید به او توکل کنید». با توجه به این آیه نیز توکل بر پایه‏ی ایمان است.

شیخ سلیمان بن عبدالله بن محمد بن عبدالوهاب درباره‏ی معنای این آیه فرموده است: موسی÷به قومش دستور داد به سرزمین مقدس- که خدا برای‌شان مقدر کرده- وارد شوند و از ترس ستمکاران به عقب برنگردند، بلکه به پیش بروند و از آن‌ها نترسند و در شکست دادن کفار بر خدا توکل کنند و به وعده‏ی او- اگر ایمان دارند- باور داشته باشند.

کسی که بر خدا توکل کرده و در شمار عبادالرحمان که با تواضع بر روی زمین را می‏روند، قرار می‏گیرد، خداوند آن‌ها را به احراز جایگاهی بلند و بزرگ وصف کرده است. خدا برای کسانی که بر او توکل کنند تضمین داده که خود در امورشان یاری‌شان دهد و غم و غصه را از آن‌ها دور گرداند و نگهدارشان باشد.

فالله ناصرٌ دینه و كتابه
والله كافٍ عبدَه بأمانِ

خدا دین و کتاب خود را یاری می‏رساند و او امنیت بنده‏ی خود را تضمین می‏کند.

﴿وَمَن يَتَّقِ ٱللَّهَ يَجۡعَل لَّهُۥ مَخۡرَجٗا٢ وَيَرۡزُقۡهُ مِنۡ حَيۡثُ لَا يَحۡتَسِبُۚ وَمَن يَتَوَكَّلۡ عَلَى ٱللَّهِ فَهُوَ حَسۡبُهُۥٓۚ إِنَّ ٱللَّهَ بَٰلِغُ أَمۡرِهِۦۚ قَدۡ جَعَلَ ٱللَّهُ لِكُلِّ شَيۡءٖ قَدۡرٗا٣﴾[الطلاق: ۲-۳] «هرکس به خدا توکل کند، راه نجاتی برای او مقرر می‏سازد، خداوند در انجام فرمان خود پایدار است و برای هر چیزی انداز‏ه‏ای قرار داده است».

ابن کثیر می‏گوید: هرکس در امر و نهی خداوند پرهیزگاری پیشه کند، خدا راهی برای رهایی‏اش مشخص کند و از جایی که به ذهنش نمی‏رسد روزی او را می‏رساند.

فضل توکل و اینکه از بزرگترین وسایل جلب منافع و دفع زیان است، به وضوح در این آیه بیان شده است. پیامبر ج فرمود: «لو أنكم توكلتم علی الله حق توكله؛ لَرَزقكم كما یرزق الطیر تغدو خماصاً و تروحُ بطاناً»:«اگر چنانکه شایسته‏ی توکل خداوند است، بر او توکل کنید، بی‏گمان روزی شما را می‏دهد همین گونه که روزی پرندگان را می‏دهد که گرسنه ازآشیان بیرون می‏روند و سیر بر می‏گردند». [۲٩۳]

با توجه به سخن پیامبر دل‌های پرندگان سرشار از توکل بر خداست. اگرما نیز مانند پرندگان بر خدا توکل کنیم، مانند آن‌ها روزی ما را نیز می‏رساند!!

[۲٩۳] صحیح است: ترمذی (۲۳۴۴) بخش الزهد، باب فی التوکل علی الله، ابن ماجه (۴۱۶۴) بخش الزهد، باب التوکل و الیقین، و احمد در مسند (۲۰۵) روایت کرده و آلبانی در صحیح الجامع (۵۲۵۴) آن را صحیح دانسته است.