کردارهای قلب - ترجمه اعمال القلوب

ویژگی‌های اهل توکل

پیامبر ج دو ویژگی برای کسانی که بر خدا توکل می‏کنند، ذکر کرده است: یکی تلاش برای پیدا کردن روزی و دیگری تکیه بر مسبب الاسباب.

توجه به این نکات (با توجه به حدیث یاد شده) در فهم بهتر توکل و توجه به سلسله سبب‌ها اهمیت زیادی دارد. زیرا پرندگان صبح در جستجوی روزی بیرون می‏روند، این قسمت همان تلاش و کوشش- در اینجا پرواز- است، شب که بر می‏گردد غذای خود و جوجه‏هایش را همراه‏اش می‌آورد. این حدیث درس بزرگی برای تلاش در جهت کسب روزی به ما می‏آموزد و آن عبارت است از اهمیت ایجاد سبب‌ها با اعتماد و اتکای استوار بر مسبب سبب‌های مباح.

در قرآن آمده است: ﴿وَمَن يَتَوَكَّلۡ عَلَى ٱللَّهِ فَإِنَّ ٱللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٞ﴾[الأنفال: ۴٩] «هرکس بر خدا توکل کند (بداند) خداوند نیرومند فرزانه است» نکته‏ی زیبایی که بادقت در این آیه روشن می‏شود این است که نام «العزیز» در میانه‏ی آیه بین توکل و حکیم قرار گرفته است، و العزیز یعنی کسی که هرکس را که از او پناه بخواهد خوار نمی‏کند و هرکس را که به او روی بیاورد، ناامید نمی‏کند، و حکیم کسی است که با دانش و حکمت خود امور کسی را که بر او توکل کرده است، اداره می‏کند.

ابن کثیر گوید: هرکس برخدا توکل کند، یعنی متکی بر او باشد، خداوند عزیز حکیم است. توکل مرکب راهوار رهگذری است که بدون آن از پیمودن راه عاجز است، و هر وقت از آن فرود آید، قطع می‏شود و از ادامه‏ی راه باز می‏ماند. [۲٩۴]

ابن قیم نیز به این نکته اشاره‏یی داشته است.

این‏ها همه و اینکه خداوند در کاملترین احوال و عبادات توکل را سفارش کرده است نشانگر منزلت و فضل توکل است.

[۲٩۴] ن. ک: تفسیر القرآن العظیم، از ابن کثیر، ۲/۳۲۰.