کردارهای قلب - ترجمه اعمال القلوب

مردم و شکیبایی

مرم از لحاظ شکیبایی چندگروهند:

۱- گروهی اهل شکیبایی و پرهیزکاریند، اینان کسانی هستند که خدا در دنیا و آخرت آن‌ها را در نعمت و خوشبختی قرار داده است. بر طاعت او و ترک محرمات شکیبایی ورزیدند.

۲- گروهی پرهیزکارند اما شکیبا نیستند، چه بسا کسی باشد خداپرست، زاهد،... شب زنده‏دار، روزه‏دار، صدقه دهنده، یاریگر، عابد باشد و یاد خدا بکند... اما چون مصیبتی بر او فرود آید، درهم می‏ریزد، او تقوا دارد، مثلاً حرام نمی‌خورد اما در برابر مصیبت ایستادگی نتواند، ابن جوزی می‏گوید: شخص بزرگسالی در سن هشتاد سالگی را دیدم، نماز را به جماعت می‏خواند، اما وقتی یکی از نوه‏هایش فوت کرد، گفت: هیچکس نباید دعا کند، چون اجابت نمی‏شود..!

پس در میان مردم هستند کسانی که عبادت می‏کنند اما شکیبایی و استواری ندارند، هنگام مصیبت دوام ندارند شکست می‏خورند، یکی از اینان گفت: من چندین فرزند دارم هیچ ترسی بر آن‌ها ندارم مگر از جانب خدا! سبحان الله، ناسپاسی و انحراف در این زمینه به چه درجه‏هایی می‏سد! این بدگمانی به خداوند است، پس نماز و این عقیده‏یی که در دل دارد چه سودی به او رسانده است؟ ﴿قُلۡ مَن يَكۡلَؤُكُم بِٱلَّيۡلِ وَٱلنَّهَارِ مِنَ ٱلرَّحۡمَٰنِۚ بَلۡ هُمۡ عَن ذِكۡرِ رَبِّهِم مُّعۡرِضُونَ ٤٢﴾[الانبیاء: ٤٢] «بگو چه کسی شب و روز شما را از عذاب خدای رحمان نگه می‏دارد، بلکه آن‌ها خود از یاد پروردگارشان روی گردانند»، ﴿لَهُۥ مُعَقِّبَٰتٞ مِّنۢ بَيۡنِ يَدَيۡهِ وَمِنۡ خَلۡفِهِۦ يَحۡفَظُونَهُۥ مِنۡ أَمۡرِ ٱللَّهِ﴾[الرعد: ١١] «فرشتگان مدام از پیش رو و پشت سر به امر خدا از آدمی محافظت می‏کنند». پس کسی که صبر ندارد عبادت سودی برایش ندارد.

۳- برخی از مردم نوعی شکیبایی دارند اما بدون تقوا. این نکته از تفصیلات شیخ الاسلام ابن تیمیه است که در نتیجه‏ی غور وتعمق در نفوس مردم به آن دست یافته است و آن‌ها را بر اساس شناختشان از دین دسته‏بندی کرده است. او می‌گوید: «گروهی از مردم گونه‏یی شکیبایی دارند اما بدون تقوا، مانند مجرمان که تحمل دارند، بر آن چه برای‌شان پیش می‏آید صبر می‏کنند مانند بسیاری از دزدها و راهزنان که دردها و سختی‌ها را برای رسیدن به مال حرام تحمل می‏کنند. همین طور ریاست طلبان و خواستاران مقام‌های عالی، انواع شکنجه و آزار و درد تحمل می‏کنند که بیشتر مردم در برابرآن شکیبایی ندارند».

پس بنگرید و تأمل کنید که برخی از صاحب مقامان جز با تلاش خستگی ناپذیر و مداومت به این مقام نرسیده‏اند، خیلی سرگرمیها را گنار گذاشته، در هیأت‌ها حضور داشته و کتاب‌ها و پژوهشها را مطالعه کرده‏اند تا بدین جایگاه رسیده و مدیران بزرگ صاحبان شرکت و ... شده‏اند. چه بسا ثروتمندانی که در آغاز بینوا بوده‏اند، حتی به اندازه‏ی پوشش کامل نداشته‏اند، اما با جدیت تلاش کرده و بالاخره به خواسته‏ی خود رسیده‏اند، اما برخی از این‌ها ممکن است شکیبا باشند، ولی تقوا ندارند، چون برای رسیدن به آن اهداف نمازها را از دست می‏دهند، حرام می‏خورند، و برای‌شان مهم نیست، پس صبر بدون تقوا دارند، پرهیزکار نیستند، بیشتر این کسان برای صبر خود از خدا امید پاداشی ندارند چون به نظر آن‌ها صبر خلق و خویی است که بر آن سرشته شده‏اند.

در میان کافران نیز هستند کسانی که هنگام مصیبت‏زدگی اظهار تحمل می‏کنند در حدیث عمرو بن عاص از رومی‌ها ستایش شده است: که آنها «أسرعهم إفاقة بعدَ مصیبة»:«در هنگام مصیبت زودتر بیدار می‏شوند و از حالت مصیبت زدگی به زندگی خود بر می‏گردند». [۱٩۸]مصیبت و رخدادهای ناگوار برای آن‌ها پیش می‏آید، و نمی‏گذارند اداره‏ی امور از دست‌شان بیرون برود.

هر کس به دقت در وضعیت مسیحیان اروپا پس از جنگهای جهانی اول و دوم و آن چه برای‌شان پیش آمد بنگرد و تأمل کند که چگونه کشورها و شهرهایشا ویران شد، اما طولی نکشید همه‏ی آن‌ها را بازسازی کردند وچرخه‏ی اقتصاد، تولید، کشاروزی و صنعت را در آن به راه انداختند، بیش از چهل میلیون نفر از آن‌ها کشته شد، شهرها نابود شدند، ولی دست به دست هم به پا خاستند و به سرعت ساختند، آن‌ها تحمل و شکیبایی قابل ستایشی دارند اما امید پاداش یا ثواب و اجر در روز قیامت ندارند...! نتیجه اینکه شکیبایی بدون پرهیزکاری می‌تواند در میان برخی مردمان وجود داشته باشد.

ابن تیمیه گوید: «همچنین است برخی عاشق‏صفتان دوستدار تصاویر ناهنجار، بر آزار و سختی‌هایی که در مسیر آن چه دوست دارند، متحمل می‏شوند، صبر می‏کنند». چه بسا معشوق کار می‏کند عاشق به خاطرش عذاب بکشد، به خاطرش سرگرم شود، از کارهای زندگی باز بماند، و به هر شیوه‏یی سعی کند رضایت او را جلب کند، پس بر همه‏ی این‌ها صبر می‏کند ولی از صفت پرهیزکاری برخوردار نیست، انسان گاهی در برابر گرفتاری‌هایی مانند بیماری، نیازمندی و بینوایی صبر پیشه می‏کند، اما چون در این روند تقوا ندارد می‏بینید که سیه روز و سنگدل می‏شود.

۴- گروه چهارم بدترین گروهند، وقتی قدرت بیابند پروا ندارند، پرهیزکار نیستند، و چون مورد آزمایش قرار بگیرند مثلاً مصیبتی بر آن‌ها وارد شود، شکیبایی نمی‌ورزند ﴿۞إِنَّ ٱلۡإِنسَٰنَ خُلِقَ هَلُوعًا ١٩ إِذَا مَسَّهُ ٱلشَّرُّ جَزُوعٗا ٢٠ وَإِذَا مَسَّهُ ٱلۡخَيۡرُ مَنُوعًا ٢١﴾[المعارج: ١٩ – ٢١] «انسان بسی کم حوصله و کم تحمل آفریده شده، چون بدی به او برسد بی‏تابی کند و چون خیری به او برسد چشم تنگ و بازدارنده است».

[۱٩۸] صحیح است: مسلم (۲۸٩۸) بخش الفتن و أشراط الساعة، باب تقوم الساعة و الروم أکثر الناس، روایت کرده است.