کردارهای قلب - ترجمه اعمال القلوب

اهمیت و جایگاه شکیبایی

مرتبه‏ی شکیبایی چه خوب مرتبه و منش شکیبایانه چه زیبا منشی است و شکیبایان چه خوب انسانهایی هستند: آن‌ها اصل صبرند، صبر و شکیبایی راه بهشت است: ﴿أَمۡ حَسِبۡتُمۡ أَن تَدۡخُلُواْ ٱلۡجَنَّةَ وَلَمَّا يَأۡتِكُم مَّثَلُ ٱلَّذِينَ خَلَوۡاْ مِن قَبۡلِكُمۖ مَّسَّتۡهُمُ ٱلۡبَأۡسَآءُ وَٱلضَّرَّآءُ وَزُلۡزِلُواْ حَتَّىٰ يَقُولَ ٱلرَّسُولُ وَٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ مَعَهُۥ مَتَىٰ نَصۡرُ ٱللَّهِۗ أَلَآ إِنَّ نَصۡرَ ٱللَّهِ قَرِيبٞ ٢١٤﴾[البقرة: ٢١٤] «آیا پنداشتید که به بهشت داخل می‏شوید، بی‏آنکه چون پیشینیان به سختی، تنگدستی و رنجوری گرفتار شوید؟ شداید و مشکلات آن چنان امت‌های پیشین را احاطه می‏کرد که پیامبر و مؤمنان ملتزمش گفتند: پس یاری خدا چه هنگام است؟ بدانید یاری خدا نزدیک است».

این که قرآن کریم توجه زیادی به شکیبایی دارد، نشان از ارزشمندی آن است و اینکه اخلاق بسیار و بزرگوارانه‏یی است.

لا تیأسنَّ و إن طالت مطالبة
إذا استعنتَ بِصبر أن تری الـفرج
اَخلق بذی الصبرِ أَن یحظ بِحاجتِه
و مُدمنِ القرعِ للأبواب أَن یلــج
و قُل مَن جدَّ فی أَمرٍٍِ یحــــــاولُه
و استصحَب الصبرَ إلّا فازَ بالظفر

یعنی: وقتی با وجود شکیبایی احساس بی‏نیازی کردی، از اینکه فرجی برایت فرا رسد، ناامید نباش هر چند تلاش و درخواستت به درازا کشیده باشد. چه شایسته است انسان شکیبا که نیازش برآورده شود و نیز کسی که مدام تلاش می‏کند، هر دری را می‏کوبد، چه شایسته است که وارد شود. بگو هرکس در زمینه‏یی تلاش و کوشش می‏کند و شکیبایی ملازمش است حتماً به پیروزی می‏رسد و کامیاب می‏شود.

شکیبایی سبب رفتن به بهشت و رهایی از آتش است، چرا که «الجنة حفت بالمكاره و النار حفت بالشهوات»:«بهشت با سختی‌ها و مصیبت‌ها دوره داده شده و جهنم با شهوت‌ها». [۱۸۰]پس انسان چگونه بدون شکیبایی در برابر سختی‌ها و مشکلات وارد بهشت می‏شود؟ و چگونه بدون شکیبایی در برابر شهوت‌ها خویشتن را از آتش دور می‏دارد؟

شیخ الاسلام ابن تیمیه (/) به معنای لطیفی در این حدیث اشاره کرده است. [۱۸۱]سختی‌ها و مشکلات اطراف بهشت حلقه زده‏اند؛ یقین یافتیم که جز گذشتن از آن راهی به بهشت وجود ندارد، زیرا فرمود: «حُفّت: دوره داده شده» از هر سو. هرکس بر این سختی‌ها و ناخوشی‌ها چیره نگردد به بهشت نمی‏رسد. «مکاره» سختی‌ها و دشواری‌ها و هر چیزی است که بر نفس دشوار آید مانند تلاش مداوم برای انجام عبادت‌ها (ازآن جمله: نماز صبح، وضو در هوای سرد، شکیبایی در مصیبت‌ها، جهاد...).

پس جز با هموار کردن سختی‌ها بر خود نمی‏توان به بهشت رفت، و آن نیز تنها با شکیبایی امکان‏پذیر است. اما آتش «حفت بالشهوات»: «شهوت‌ها آن را دور زده‏اند» نمی‏توان خود را از افتادن در آتش باز داشت جز با شکیبایی در برابر گناهان و خودداری از نافرمانی حق و کنترل خویشتن. این‌ها فضایل این اخلاق بزرگوارانه هستند.

[۱۸۰] صحیح است: مسلم (۲۸۲۳) بخش الجنة و صفة نعیمها و أهلها روایت کرده است. [۱۸۱] ن. ک. مجموع الفتاوی از شیخ الاسلام ابن تیمیه (۱۸/۱۳۰).