تقوی در قرآن
در قرآن کریم تقوی برای چند مقصود به کار رفته است:
۱- به معنای خشیت و ترس عمیق آمده است: ﴿وَإِيَّٰيَ فَٱتَّقُونِ﴾[البقرة: ۴۱] «و فقط از قهر من بترسید» یعنی از من بهراسید و شکوه و جلال مرا در دل جای دهید: ﴿وَٱتَّقُواْ يَوۡمٗا تُرۡجَعُونَ فِيهِ إِلَى ٱللَّهِ﴾[البقرة: ۲۸۱] «از روزی که به سوی خدا باز میگردید بترسید» یعنی از این روز و اتفاقات آن بترسید، «و از روزی میترسند که عذابش فراگیر است».
۲- به معنای طاعت و عبادت به کار رفته است: ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ ٱتَّقُواْ ٱللَّهَ حَقَّ تُقَاتِهِۦ﴾[آل عمران: ۱۰۲] «ای مؤمنان چنانکه سزاوار است از خدا بترسید» یعنی ان گونه که شایستهی طاعت اوست از او اطاعت کنید و آن طور که شایستهی عبادت اوست، او را بپرستید، چنانکه مجاهد گفته است: یعنی اینکه خداوند را اطاعت کنند و از عصیان بپرهیزند، او را یاد کنند و هیچ گاه از یاد او غفلت نکنند، از او شکرگزاری کنند و هرگز در حق او ناسپاسی نکنند. [۳٩۵]
۳- بر پاکی از گناه اطلاق می‌شود، واین حقیقت تقوی در اصطلاح شرع است. خداوند فرمود: ﴿وَمَن يُطِعِ ٱللَّهَ وَرَسُولَهُۥ وَيَخۡشَ ٱللَّهَ وَيَتَّقۡهِ فَأُوْلَٰٓئِكَ هُمُ ٱلۡفَآئِزُونَ٥٢﴾[النور: ۵۲] «کسی که خدا و رسولش را اطاعت کند و خدا ترس و پرهیزکار باشد رستگار است».
«یتّقه» یعنی هر گونه گناه و معصیت را کنار بگذارد، در این آیه ابتدا طاعت و خشیت را یاد کرد، سپس تقوی را با توجه به این نکته معلوم می‌شود که حقیقت تقوی غیر از طاعت و خشیت است.
در مراتب تقوی یا حالات آن پرهیز از شرک، معصیت و بدعت نیز آمده است.خداوند در یک آیه سه بار از تقوی نام برده است: ﴿لَيۡسَ عَلَى ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ ٱلصَّٰلِحَٰتِ جُنَاحٞ فِيمَا طَعِمُوٓاْ إِذَا مَا ٱتَّقَواْ وَّءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ ٱلصَّٰلِحَٰتِ ثُمَّ ٱتَّقَواْ وَّءَامَنُواْ ثُمَّ ٱتَّقَواْ وَّأَحۡسَنُواْ﴾[المائدة: ٩۳] «بر آنان که ایمان آوردهاند و کارهای شایسته کردهاند، گناهی در آنچه خوردهاند نیست- به شرطی که پرهیزکار- و باایمان باشند و کارهای شایسته کنند.اگر باز پرهیزکاری کنند و ایمان بیاورند و بار دیگر تقوا پیشه کنند و نیکی پیش گیرند». این تکرار با این آرایش خاص بیهوده نیست، برخی گفتهاند: تقوای اول پرهیز از شرک است، تقوای دوم پرهیز از بدعت و در سومی دوری از معصیت‌ها منظور است. تقوا در معنای نخست آن در این آیه معادل توحید، دومی معادل سنت و سومی معادل طاعت است. این چنین در این آیه سه درجه از تقوی- ایمان، سنت و طاعت- در کنار هم آمده است.
[۳٩۵] ابونعیم در حلیة الاولیاء (٧/۲۳۸) ابن مبارک در الزهد (۱/۸) به شمارهی (۲۲) و طبری در تفسیرش (۴/٩-۲۸) از عبدالله بن مسعود روایت کردهاند.