کردارهای قلب - ترجمه اعمال القلوب

امیدواری و گناهان

از شیخ الاسلام ابوعباس احمد بن تیمیه (/) درباره‌ی این فرموده‏ی حضرت علیس که: انسان تنها به پروردگار امیدوار باشد و تنها از گناه خویش بترسد، [۱۳۵]پرسیدند. وی گفت الحمدلله. این سخن که از امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب نقل شده، از بهترین، رساترین و کاملترین سخنان است.

امیدواری برای امور نیک است وخوف از چیزهای بد. انسان به خاطر گناهانش بدی دامن او را می‏گیرد.

﴿وَمَآ أَصَٰبَكُم مِّن مُّصِيبَةٖ فَبِمَا كَسَبَتۡ أَيۡدِيكُمۡ وَيَعۡفُواْ عَن كَثِيرٖ ٣٠﴾[الشورى: ٣٠] «هر بلایی که بر سرتان می‏آید به خاطر کارهایی است که با دست خویش مرتکب شده‏اید، او از بسیاری از آن می‏گذرد».

به همین سبب علی گفت: انسان باید تنها از گناه خویش ترس داشته باشد، اگر آفریده‏یی بر او چیره گردد به خاطر گناهش بوده است: ﴿وَكَذَٰلِكَ نُوَلِّي بَعۡضَ ٱلظَّٰلِمِينَ بَعۡضَۢا بِمَا كَانُواْ يَكۡسِبُونَ ١٢٩﴾[الانعام: ١٢٩] «اینچنین ستمکاران را به خاطر کارهایی که مرتکب می‏شوند بر هم چیره می‏گردانیم». پس باید از خدا بترسد و از گناهانش توبه کند، گناهانی که به سبب آن دامنگیر گرفتاری‌هایی شده آن گونه که در این سخن آمده: «یقولُ اللهُ: أنا اللهُ مالك المَلوك، قلوبُ الملوك و نَواصِیهم بِیدی، مَن أَطاعنَی جعلتهم علیه رحمةً و مَن عَصانی جعلتُهم علیه نقمَّة فلاتَشتغلوا بِسَبِّ الملوك و أَطیعونی أَعطف قلوبَهم علیكم»:«خداوند می‏گوید: من خدایم، مالک و پادشاه پادشاهان، دل و همه‏ی اعضای آن‌ها در دست من است. هرکس از من اطاعت کند پادشاهان را بر او مهربان می‏گردانم، هرکس از من نافرمانی کند آن‌ها را بر او سخت دل و انتقامجو می‏گردانم، پس شما خود را به دشنام دادن پادشاهان مشغول نسازید، از من اطاعت کنید تا دل‌های آن‌ها را برایتان نرم و مهربان سازم». [۱۳۶]

انسان امیدوار خواهان رسیدن به خیر و پرهیز از شر است، تنها خدا حسنات را می‏آورد و هم تنها او سیئات را دفع می‌کند. ﴿وَإِن يَمۡسَسۡكَ ٱللَّهُ بِضُرّٖ فَلَا كَاشِفَ لَهُۥٓ إِلَّا هُوَۖ وَإِن يُرِدۡكَ بِخَيۡرٖ فَلَا رَآدَّ لِفَضۡلِهِۦ﴾[یونس: ١٠٧] «اگر خداوند زیانی به تو رساند، جز خودش هیچکس نمی‏تواند آن را دفع کند و اگر خیر برایت بخواهد هیچکس نمی‏تواند مانع فضلش شود». ﴿مَّا يَفۡتَحِ ٱللَّهُ لِلنَّاسِ مِن رَّحۡمَةٖ فَلَا مُمۡسِكَ لَهَاۖ وَمَا يُمۡسِكۡ فَلَا مُرۡسِلَ لَهُۥ مِنۢ بَعۡدِهِۦۚ وَهُوَ ٱلۡعَزِيزُ ٱلۡحَكِيمُ ٢﴾[فاطر: ٢] «خداوند هر دری از رحمت به روی مردم باز کند هیچکس نمی‏تواند جلو آن را بگیرد، و هر چه خدا بگیرد جز خودش هیچکس آن را رها نمی‏کند و اوست صاحب عزت و حکمت».

[۱۳۵] ابن جوزی در صفة الصفوة (۱/۳۲۶) از سخن علی آورده است. [۱۳۶] طبرانی در المعجم الأوسط (٩/٩) حدیث (۸۲۱۲) و ابونعیم در حلیة الاولیاء (۲/۳۳۸) روایت کرده‏اند. هیثمی در مجمع الزوائد (۵/۲۴٩) آورده و گفته است: طبرانی در الأوسط نقل کرده، و در میان راویان آن ابراهیم بن راشد هست که متروک است.