شکیبایی (صبر)

سپاس خدای را آفریدگار جهانیان و درود بر پیامبر ما حضرت محمد و آل و یارانش.

بدانید که خداوند بخشاینده شکیبایی را به منزله‏ی مرکبی راهوار، شمشیری برّا، لشکری شکست ناپذیر و دژی استوار و پابرجا در اختیار انسان قرار داده است، مرکبی است که سوارش به بیراهه نمی‏رود. شکیبایی و پیروزمندی دو برادر تنی‏اند، چون «النصر مع الصبر»:«پیروزمندی همراه با شکیبایی است». [۱٧۶]شکیبایی که بدون تبار و شمار است بیشتر از همه‏ی انسان‌ها به دارنده‏اش یاری می‏رساند. جایگاهش نسبت به پیروزی مانند جایگاه سر نسبت به بدن است. راه‏ رهایی و رستگاری از آن می‏گذرد. فضیلتی است که انسان در دین و هم دنیایش به آن نیاز دارد. انسان در یکی از این حالت‌ها به سر می‏برد: در شکیبایی بر دستوری که باید به آن عمل کند، یا نهی از چیزی که باید از آن بپرهیزد و یا سرنوشتی که لاجرم بر او بگذرد، یا نعمتی که لازم است به خاطر آن از نعمت دهنده سپاسگزاری کند.

وقتی موقعیت انسان چنان است که از این حالت‌ها خارج نیست، پس شکیبایی تا سرحد مرگ بر او لازم آید. زندگی بدون شکیبایی هرگز دوام نیابد. درمان گرفتاری‌های سرای آزمایش است. مجاهدان آن گاه که دیر به فیروزی می‏رسند شکیبایی توشه‏ی آن‌هاست و همین طور دعوتگری که مردم دیر به ندایش پاسخ می‏دهند، توشه‏ی دانشمند، در زمان به حاشیه رانده شدن دانش، توشه‏ی کوچک و بزرگ، زن ومرد همان شکیبایی است. به آن چنگ می‏زنند، پناه می‏برند و با آن به پیش می‏روند.

در کتاب زهد از عمر بن خطاب نقل شده که: «بهترین زندگانیمان را باشکیبایی تجربه کردیم». [۱٧٧]

خداوند شکیبایان را با صفت‌هایی یاد می‏کند و ویژگی‌هایی به آن‌ها اختصاص می‏دهد که دیگران ندارند. در حدود نود جا از کتاب گرانمایه از آن یاد کرده و بیشتر درجه‏ها و نیکی‌ها و خیرها را به آن نسبت داده وثمره‏ی آن دانسته است.

شکیبایان از همراهی خداوند برخوردارند، از راه خیر دنیا وآخرت به آن دست یافته‌اند. با نعمت آشکار و نهان خدا به آن رسیده‏اند. خدا پیشوایی در دین را مشروط به حصول شکیبایی و یقین کرده است، می‏فرماید: ﴿ وَجَعَلۡنَا مِنۡهُمۡ أَئِمَّةٗ يَهۡدُونَ بِأَمۡرِنَا لَمَّا صَبَرُواْۖ وَكَانُواْ بِ‍َٔايَٰتِنَا يُوقِنُونَ ٢٤﴾[السجدة: ٢٤] «از میان آن‌ها پیشوایانی برگزیدیم که چون شکیبایی پیشه کردند و به نشانه‏های ما یقین داشتند به فرمان ما هدایت کردند».

شیخ الاسلام ابن تیمیه گفت: «پیشوایی دینی با شکیبایی و یقین حاصل شود». [۱٧۸]

[۱٧۶] صحیح است به روایتی اشاره دارد که احمد در مسند (۱/۳۰٧) حدیث (۲۸۰۴) حاکم در مستدرک(۳/۶۲۴) حدیث (۶۳۰۴)، طبرانی در معجم کبیر (۱۱/۱۲۳) شماره‏ی (۱۱۲۴۳) و بیهقی در شعب الایمان (٧/۲۰۳) آورده‏اند. آلبانی نیز در صحیح الجامع (۶۸۰۶) آن را صحیح دانسته است. [۱٧٧] ابن مبارک در زهد (۱/۲۲۲) احمد در بخش زهد (۱/۱۱٧) و ابونعیم در حلیة الأولیاء (۱/۵۰) روایت کرده‏اند. بخاری در حواشی صحیحش (۵/۲۳٧۵) آورده است. [۱٧۸]ن. ک. مجموع الفتاوی از شیخ الاسلام ابن تیمیه (۳/۳۵۸).