کردارهای قلب - ترجمه اعمال القلوب

امید دارویی است که دو کس به آن نیاز دارند:

کسی که ناامیدی بر او سلطه یافته چنانکه عبادت را به کناری نهاده و به قطع می‏داند که سودی نمی‏بخشد.

دوم. کسی که ترس بر او چیره شده به گونه‏یی که به خود وخانواده‏اش زیان رسانده است. ترسش از حد شرعی آن گذشته، نیاز به تعدیل دارد و چیزی که موازنه‏یی درآن ایجاد کند، و آن همانا امیدواری است که در شخص ایماندار حالتی طبیعی است.

سخن گفتن با برخی از مردم درباره‏ی امیدواری باعث درمان است اما انسان نافرمان مغرور آرزومند که از عبادت روی‏گردان است هرگز داروی امید در او اثر نمی‌بخشد.

اگر با چنین شخصی از طریق امیدواری وارد شوید او را به انحراف بیشتر می‏کشانید، برای او تنها داروی خوف اثربخش است. به همین سبب باید وعظ داده شود و با تازیانه‏ی خوف زده شود، آن آرزومند سهل‏انگار افراطی صحبت کردن با او درباره‏ی امید اصلاحی به بار نمی‏آورد. این نکته‏یی مهم است که واعظان باید به آن توجه داشته باشند.

یکی از دانشمندان می‏گوید: «واعظ باید مهربان و زیرک باشد، به سرچشمه‏ی علت‏ها بنگرد و هر دردی را با درمان مناسب آن معالجه کند، این روزگار شایسته‏ی آن نیست که با اسباب امیدواری با مردم کار کرد، بلکه زیاده‏روی در ایجاد خوف به کار می‏آید، واعظ تنها زمانی فضیلت و اسباب امیدواری را یاد می‏کند که قصدش متمایل کردن دل‌ها به سوی خود به منظور اصلاح اشخاص با ترساندن است، اما تا اندازه‏یی که به ناامید کردن‌شان از رحمت خدا نینجامد».

حضرت علیسگوید: «عالم کسی است که مردم را از ر حمت خدا ناامید نمی‏کند و آن‌ها را نسبت به آزمایش خدا در امان نمی‏دارد». [۱۲٩]

باید بنا به احوال مردم توازنی وجود داشته باشد، اگر مردم بیشتر به سوی کوتاهی و گناه و سهل‏انگاری گرایش داشتند، ایجاد خوف بیشر گردد، و اگر خود خوف زیادی داشتند و از رحمت خدا ناامید شده بودند، امیدواری را بر آن‌ها چیره گرداند.

[۱۲٩] به روایت دارمی (۲٩۸) در مقدمه، باب من قال العلم الخشیة و تقوی الله، و ابونعیم در الحلیة (۱۰/٧٧).