کردارهای قلب - ترجمه اعمال القلوب

حکم شکیبایی

اصل شکیبایی واجب است، به طور کلی شکیبایی واجب و خداوند به آن سفارش کرده است: ﴿وَٱسۡتَعِينُواْ بِٱلصَّبۡرِ وَٱلصَّلَوٰةِ﴾[البقرة: ٤٥] «از نماز و شکیبایی کمک بگیرید». ﴿ٱصۡبِرُواْ وَصَابِرُواْ﴾[آل عمران: ٢٠٠] «شکیبا باشید و همدیگر را به شکیبایی وا دارید». و از ضد آن نهی فرموده: ﴿وَلَا تَسۡتَعۡجِل لَّهُمۡ﴾[الاحقاف: ٣٥] «برای آن‌ها شتاب نکن».

﴿فَلَا تُوَلُّوهُمُ ٱلۡأَدۡبَارَ﴾[الانفال: ١٥] «به آن‌ها پشت نکنید»، ﴿وَلَا تُبۡطِلُوٓاْ أَعۡمَٰلَكُمۡ﴾[محمد: ٣٣] «کارهای خود را باطل نکنید» و خیر و احسان هر دو دنیا را بر آن مترتب ساخته است.

اما وقتی به بحث برتری می‏پردازیم، می‏بینیم شکیبایی واجب دارد و مستحب، واجب آن است که اگر انسان شکیبایی نورزد گناه کرده است، در کارهای واجب و امور واجب و خودداری از نارواها است. و در قضیه‏ی سختی‌ها و دشواری‌ها مستحب است، اگر انسان در کارهای مستحب از پرداختن به آن اجتناب بورزد و آن را انجام ندهد، خود و شکیبایی‏اش مکروه است.

از جمله دلایل اینکه شکیبایی گاهی لازم است این فرموده‏ی خداوند است: ﴿وَإِنۡ عَاقَبۡتُمۡ فَعَاقِبُواْ بِمِثۡلِ مَا عُوقِبۡتُم بِهِۦۖ وَلَئِن صَبَرۡتُمۡ لَهُوَ خَيۡرٞ لِّلصَّٰبِرِينَ ١٢٦﴾[النحل: ١٢٦] «اگر مجازات کردید به اندازه‏یی که مجازات شده‏اید، کیفر دهید، و اگر شکیبایی پیشه کیند، برای صابران بهتر است».

اکنون اگر بپرسید شکیبایی چه حکمی دارد؟ در پاسخ می‏گوییم مخیرید در بین اینکه کسانی را که به شما ستم کرده‏اند، مجازات کنید یا مجازات نکنید.

مثلاً: درباره‏ی کسی به شما ظلم می‏کند،. از دیدگاه شرع باید چه کار کرد؟ در این مواقع جایز است قصاص کنید و معادل ظلمی که به شما کرده از او دادخواهی کنید، اما شکیبایی و ندیدن و انتقام نگرفتن چه حکمی دارد؟ مستحب است.

اما اگر بپرسید شکیبایی ورزیدن در ادای نماز صبح چه حکمی دارد؟ باید گفت واجب است. شکیبایی هنگام مصیبت در خودداری از نوحه کردن و با صدای بلند گریستن نیز حکم واجب دارد. صبر در برابر کسی که به شما بدی کرده و اینکه از او انتقام نگیرید مستحب است.

پس صبر و شکیبایی بخشی از آن واجب است و بخشی مستحب. در قرآن کریم به صیغه‏ی «مفاعله» یعنی به صورت مشارکتی آمده است.﴿وَصَابِرُواْ وَرَابِطُواْ وَٱتَّقُواْ ٱللَّهَ لَعَلَّكُمۡ تُفۡلِحُونَ﴾[آل عمران: ٢٠٠] «و همدیگر را به شکیبایی وا دارید»و این حداقل با وجود دو طرف امکان پذیر است.

به عبارت دیگر غلبه‏یابی و چیرگی‌هایی میان انسان مسلمان با دشمن وجود دارد، و ما باید در برابر کارهای باطل آن‌ها، مبارزه با آن‌ها و پیوند با هم در مرزها و پایداری در ارتباطات همدیگر را به شکیبایی سفارش کنیم تا آن‌ها از این جهت‌ها به میان ما نفوذ نکنند. این نوع شکیبایی بسیار مهم است.