علم فقه و پیدایش آن
فقه علمی است که درباره فروع عملی احکام شرع بحث می‌کند و مقصود از آن تحصیل ملکۀ اقتدار بر اجرا اعمال شرعی است.
استاد دکتر ذبیح الله صفا درباره علت پیدایش علم فقه و اجتهاد چنین می‌گوید: «در حیات رسولص، مسلمین احکام را از او فرامی‌گرفتند و در مشکلات تشریعی به وی مراجعه می‌کردند، ولی بعد از رحلت پیامبرصمرجع مسلمانان در رفع اینگونه حوائج، صحابه و علی‌الخصوص قراء بودند که آیات قرآن را از محکم و متشابه و ناسخ و منسوخ می‌شناختند و از پیامبرصفراگرفته بودند و مخصوصاً در میان صحابه، خلفای راشدین و ابی بن کعب و عبدالله بن مسعود و معاذ بن جبل و عمار بن یاسر و زید بن ثابت و سلمان و ابوالدرداء و ابوموسی اشعری به فتوا مشهور شده‌اند.
بعد از صحابه [۵۸]فتوا به تابعین [۵۹]منتقل شد. و از میان آنان هفت تن در مدینه شهرت یافتند که عبارتند از:
سعید بن مسیب و ابوبکر بن عبدالرحمن و قاسم و عبدالله و عروه و سلیمان و خارجه که عدد آنان را، مورخان تا ده تن نیز رسانیده‌اند و فقه فتوا به وسیله همین قوم در ممالک اسلامی انتشار یافت همچنان که گفته‌ایم در اوایل عهد اسلامی، فقه و قرائت و تفسیر و حدیث، علمی واحد بود، چنانکه جدا ساختن آنها از همدیگر دشوار می‌نمود لیکن اندک اندک هر یک از این علوم بر اثر توسعه و تکامل خود از دیگر علوم جدا شد و علم تشریع از میان سایر علوم به علم فقه و اصحاب آن به «فقهاء» معروف شدند و این فقها چون در کلیۀ امور مسلمین، حق اظهار نظر داشتند اهمیت وافر کسب کردند» [۶۰].
[۵۸] صحابه جمع صاحب است و در اصطلاح یاران پیامبرصرا صحابه گویند: «من رأی رسول‌الله ج وآمن به فهو صحابي». «هر کس پیامبر خداصرا دید و به او ایمان آورد صحابی است». و صحابی منسوب به صحابه است. [۵۹] تابعین جمع تابع به معنی پیرو است و در اصطلاح کسانی هستند که در زمان پیامبرصبوده و محضر آن حضرت را درک نکرده‌اند. [۶۰] تاریخ ادبیات در ایران، جلد اول، دکتر ذبیح الله صفا، انتشارات امیرکبیر، چاپ پنجم، صفحه ۷۵-۷۶.