پژوهشی دربارة امامان اهل سنت امام ابوحنیفه، امام مالک، امام شافعی، امام احمد

مفتی و آداب فتوا

در کتاب اصول فقه شافعی درباره چگونگی فتوا دادن انسان مشهور به علم و عدالت چنین آمده است:

«بنا به مذهب مختار، کسی که به واسطه اشتهار به علم و عدالت، اهلیت فتوا داشته باشد یا به واسطه انتصاب به مقام افتاء، ظنّ اهلیت درباره او برود، و مردم هم برای فتوا به او مراجعه کنند. می‌توان در مسایل شرع از او استفتاء نمود شخص عوامی که در یک مسئله از مجتهد استفتاء کرده باشد حق دارد مأخذ فتوا را از مفتی استعلام نموده، و مفتی هم بهتر و شایسته‌تر آن است، مأخذ فتوای خود را از نظر ارشاد و اطمینان خاطر او بیان نماید.

مجتهد فتوا، یعنی کسی که خود تقلید دیگری کرده، و در عین حال قدرت و توانایی ترجیح یکی از دو قول پیشوای مذهب خود را دارد، می‌تواند از روی مذهب پیشوای مزبور فتوا بدهد.

بعضی گفته‌اند: چنین شخصی چون نه مقام مجتهد مطلق دارد، و نه منزلت مجتهد مذهب، نمی‌تواند فتوا بدهد.

بعضی دیگر برآنند فقط در موقعی که مجتهد وجود نداشته باشد، از نظر ضرورت می‌تواند فتوا دهد.

عده‌ای دیگر برآنند که مقلّد، هر چند توانایی ترجیح هم نداشته باشد، می‌تواند به مذهب پیشوای خود فتوا دهد. زیرا او از خود اجتهادی نکرده، و جز نقل فتوای پیشوای خود عملی انجام نمی‌دهد. آنچه در ادوار اخیر معمول و متداول است همین طریقه می‌باشد» [۱۲۰].

بنابراین مسلمانان یا مقلّدند یعنی از کسی تقلید و پیروی می‌کنند و یا مقلّدند یعنی در امور شرعی و فروع دین مردم از آنان نظرخواهی می‌نمایند و التزام عملی می‌یابند.

[۱۲۰] اصول فقه شافعی، ۲۵۰.