الإتقان فی علوم القرآن - فارسی- جلد اول

قاعده‌ی دیگر

ابوبکر احمدبن الحسین بن مهران نیشابوری گفته: مدهای قرآن بر ده وجه است.

۱- مد الحجز: مانند: ﴿أَأَنْذَرْتَهُمْ﴾، ﴿أَأَنْتَ قُلْتَ لِلنَّاسِ﴾، ﴿أَإِذَا مِتْنَا﴾، ﴿أَأُلْقِيَ الذِّكْرُ عَلَيْهِ﴾؛ زیرا که این مد میان دو همزه وارد شده تا حاجز و مانع باشد از سنگینی تلفظ؛ زیرا که عرب اجتماع آنها را سنگین می‌شمرند، و مقدار آن ـ به اجماع ـ یک الف کامل است، پس با همین مقدار حجز حاصل می‌شود.

۲- مد العدل: در هر حرفی که مشدّد باشد و ماقبلش حرف مد و لین مانند: ﴿الضَّالِّينَ﴾؛ زیرا که این مدّ معادل و برابر حرکت است؛ یعنی در واسطه شدن بین دو ساکن به جای حرکت می‌نشیند.

۳- مدّ تمکین مانند: ﴿وَأُولَئِكَ﴾و ﴿الْمَلائِكَةِ﴾و ﴿شَعَائِرِ﴾مدهایی که همزه پس از آنهاست، زیرا که این مد آورده شده تا تمکن و توانایی تلفظ و اداء از مخرج حاصل گردد.

۴- مد بسط: که مدّ فصل نیز نامیده می‌شود مانند: ﴿بِمَا أُنْزِلَ﴾؛ زیرا که بین دو کلمه را بسط می‌دهد و می‌گستراند، و بین دو کلمه متصل فاصله می‌دهد.

۵- مدّ روم: مثل: ﴿هَا أَنْتُمْ﴾زیرا که آنان همزه از أنتم را می‌خواهند (روم = خواستن) ولی نه به طور کامل آن را ادا می‌کنند و نه رهایش می‌نمایند، بلکه آن را به نرمی تلفظ کرده و اشاره می‌نمایند، و این براساس گفته کسانی است که ﴿هَا أَنْتُمْ﴾را به همزه نمی‌خوانند. مقدار این مدّ یک الف و نیم است.

۶- مدّ فرق: مثل: (الآن) زیرا که این مدّ فرق ایجاد می‌کند بین استفهام و خبر، و مقدار آن یک الف تمام است ـ به اجماع ـ . پس اگر بین الف مدّ حرف مشددی باشد، یک الف بر مد اضافه می‌شود تا بتوان با آن حق همزه را ادا کرد مانند: ﴿الذَّاكِرِينَ اللَّهَ﴾.

۷- مدّ بنیه: مانند: ﴿مَاءً﴾وَ ﴿دُعَاءً﴾وَ ﴿نِدَاءً﴾و ﴿زَكَرِيَّا﴾، زیرا که اسم براساس مدّ بنا شده تا بین آن و اسم مقصور فرق باشد.

۸- مدّ مبالغه، مثل: ﴿لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ﴾.

۹- مدّ بدل از همزه مثل: ﴿آدَمَ﴾وَ ﴿آخَرَ﴾وَ ﴿آمَنَ﴾، و مقدار آن ـ به اجماع ـ یک الف تمام است.

۱۰- مدّ اصل در افعال ممدوده، مانند: ﴿جَاءَ﴾وَ ﴿شَاءَ﴾و فرق بین این مد و مد بنیه اینکه: آن اسم‌ها بر مد بنا شدند تا بین آنها و اسم مقصور فرق گذاشته شود، ولی اینها مدهایی است در اصول افعالی که برای معانی تازه‌ای احداث گردیده‌اند.