ثمّ
به فتح ثاء: اسمی است که به آن به جای دور اشاره می‌شود، مانند:
﴿وَأَزۡلَفۡنَا ثَمَّ ٱلۡأٓخَرِينَ﴾[الشعراء: ۶۴].
«و نزدیک کردیم آنجا آنها (فرعونیان) را»
و ثم ظرف است و صرف نمی‌شود، لذا اشتباه کرده آن کس که آن را به عنوان مفعول رأیت معرب دانسته در این آیه: ﴿وَإِذَا رَأَيۡتَ ثَمَّ﴾[الإنسان: ۲۰]. و این آیه چنین خوانده شده: ﴿فَإِلَيۡنَا مَرۡجِعُهُمۡ ثُمَّ ٱللَّهُ﴾[یونس: ۴۶]. یعنی: آنجا خداوند شاهد است، به دلیل: ﴿هُنَالِكَ ٱلۡوَلَٰيَةُ لِلَّهِ ٱلۡحَقِّۚ﴾[الکهف: ۴۴].
و طبری درباره فرموده‌ی خداوند:
﴿أَثُمَّ إِذَا مَا وَقَعَ ءَامَنتُم بِهِ﴾[یونس: ۵۱].
«آیا پس از آنکه واقع شد به آن ایمان آورید».
گفته: «یعنی: آنجا وقتی که واقع شد ... و ثم عاطفه نیست».
و این توهم است که مضموم به مفتوح بر او مشتبه شده است.
و در التوشیح خطاب آمده: ثم ظرفی است که در آن معنی اشاره به حیث هست، چون در معنی همان است.