فایده
هرگاه «ما» قبل از «لیس» یا «لم» یا «لا» و یا بعد از «الا» واقع شود موصول است، مانند: ﴿مَا لَيۡسَ لِي بِحَقٍّۚ﴾[المائدة: ۱۱۶]. ﴿مَا لَمۡ يَعۡلَمۡ﴾[العلق: ۵]. ﴿مَا لَا تَعۡلَمُونَ﴾[البقرة: ۳۰]. ﴿إِلَّا مَا عَلَّمۡتَنَآ﴾[البقرة: ۳۲].
و هرگاه بعد از کاف تشبیه واقع شود مصدریه است، و هر وقت بعد از «باء» بیاید هر دو را محتمل است مانند: ﴿بِمَا كَانُواْ يَظۡلِمُونَ﴾[الأعراف: ۱۶۲].
و هرگاه بین دو فعل وقاع گردد که اولین آنها علم یا درایت یا نظر باشد، موصوله و استفهامیه را محتمل است، مانند: ﴿وَأَعۡلَمُ مَا تُبۡدُونَ وَمَا كُنتُمۡ تَكۡتُمُونَ﴾[البقرة: ۳۳]. ﴿وَمَآ أَدۡرِي مَا يُفۡعَلُ بِي وَلَا بِكُمۡۖ﴾[الأحقاف: ۹]. ﴿وَلۡتَنظُرۡ نَفۡسٞ مَّا قَدَّمَتۡ لِغَدٖۖ﴾[الحشر: ۱۸].
و هر جای قرآن پیش از «الا» واقع شده نافیه است؛ مگر در سیزده آیه.
﴿مِمَّآ ءَاتَيۡتُمُوهُنَّ شَيًۡٔا إِلَّآ أَن يَخَافَآ﴾[البقرة: ۲۲۹].
﴿فَنِصۡفُ مَا فَرَضۡتُمۡ إِلَّآ أَن يَعۡفُونَ﴾[البقرة: ۲۳۷].
﴿بِبَعۡضِ مَآ ءَاتَيۡتُمُوهُنَّ إِلَّآ أَن يَأۡتِينَ﴾[النساء: ۱۹].
﴿مَا نَكَحَ ءَابَآؤُكُم مِّنَ ٱلنِّسَآءِ إِلَّا مَا قَدۡ سَلَفَۚ﴾[النساء: ۲۲].
﴿وَمَآ أَكَلَ ٱلسَّبُعُ إِلَّا مَا ذَكَّيۡتُمۡ﴾[المائدة: ۳].
﴿وَلَآ أَخَافُ مَا تُشۡرِكُونَ بِهِۦٓ إِلَّآ﴾[الأنعام: ۸۰].
﴿وَقَدۡ فَصَّلَ لَكُم مَّا حَرَّمَ عَلَيۡكُمۡ إِلَّا﴾[الأنعام: ۱۱۹].
﴿مَا دَامَتِ ٱلسَّمَٰوَٰتُ وَٱلۡأَرۡضُ إِلَّا﴾[هود: ۱۰۷-۱۰۸]. در دو جای از سوره‌ی هود.
﴿فَمَا حَصَدتُّمۡ فَذَرُوهُ فِي سُنۢبُلِهِۦٓ إِلَّا قَلِيلٗا﴾[یوسف: ۴۷]. ﴿مَا قَدَّمۡتُمۡ لَهُنَّ إِلَّا﴾[یوسف: ۴۸].
﴿وَإِذِ ٱعۡتَزَلۡتُمُوهُمۡ وَمَا يَعۡبُدُونَ إِلَّا ٱللَّهَ﴾[الکهف: ۱۶].
﴿وَمَا بَيۡنَهُمَآ إِلَّا بِٱلۡحَقِّۗ﴾[الحجر: ۸۵]. در هر کجای قرآن باشد.