أیّان
اسم استفهام است، و با آن از زمان آینده استفهام می‌شود، چنان که ابن مالک و ابوحیان بر این جزم کرده و اختلافی در این باره ذکر نکرده‌اند.
و مؤلف ایضاح‌المعانی آمدن آن را برای ماضی نیز ذکر کرده.
و سکاکی گفته: جز در مواضع تفخیم و بزرگ شمردن چیزی به کار نمی‌رود، مانند: ﴿أَيَّانَ مُرۡسَىٰهَا﴾[الأعراف: ۱۸۷]. ﴿أَيَّانَ يَوۡمُ ٱلدِّينِ﴾[الذاریات: ۱۲].
ولی مشهور نزد نحویین آن است که مانند «متی» در تفخیم و غیر آن به کار می‌رود.
و از نحویین علی بن عیسی ربعی و در پیروی از او مؤلف البسیط این قول را پذیرفته‌اند، وی گفته: فقط در استفهام از چیزی که امرش بزرگ است به کار می‌رود.
و در کشاف آمده: گفته می‌شود که از ایّ مشتق شده صیغه «فعلان» از آن است، زیرا که معنی آن: أیّ وقت و ایّ فعل می‌باشد، از باب: آویت الیه، چون که بعض به کل توجه می‌کند و به آن تکیه می‌نماید، و این گفته بعید است.
و به قولی: اصل آن: أیّ آن می‌باشد.
و به قولی: أی أو ان، که همزه «أوان» و یاء دوم «أی» حذف شده، و واو قلب به یاء گردیده و ساکن در آن ادغام گشته است. و به کسره همزه آن نیز قرائت شده.