خاتمه
گاهی چیزی به جای محذوف نمی‌آید چنانکه گذشت، و گاهی چیزی که بر آن دلالت کند جانشین آن می‌گردد، مانند:
﴿فَإِن تَوَلَّوۡاْ فَقَدۡ أَبۡلَغۡتُكُم مَّآ أُرۡسِلۡتُ بِهِۦٓ إِلَيۡكُمۡ﴾[هود: ۵۷].
«پس اگر روی گرداندند (بر من ملامتی نیست) که به شما آنچه رسالت داشتم رسانیدم».
چون ابلاغ رسالت جواب نیست؛ زیرا که پیش از روی گرداندن آنان واقع شده بود، بلکه تقدیر: «فَإِنْ تَوَلَّوْا فَلَا لَوْمَ عَلَيَّ= پس اگر روی گرداندند بر من ملامتی نیست» یا « فَلَا عُذْرَ لَكُمْ لِأَنِّي أَبْلَغْتُكُمْ=پس عذری برمن ندارید چون رسالتم را به شما ابلاغ کرده‌ام» می‌باشد.
﴿وَإِن يُكَذِّبُوكَ فَقَدۡ كُذِّبَتۡ رُسُلٞ مِّن قَبۡلِكَ﴾[فاطر: ۴].
«و اگر تو را تکذیب کنند (پس اندوهگین مباش و صبر کن) که رسولانی پیش از تو تکذیب شدند».
﴿وَإِن يَعُودُواْ فَقَدۡ مَضَتۡ سُنَّتُ ٱلۡأَوَّلِينَ﴾[الأنفال: ۳۸].
«و اگر بازگردند به کفر و عصیان پس سنت الهی درگذشته است».
یعنی: آنچه به گذشتگان رسید به آنها نیز می‌رسد.