رزق و روزی (هر کس) در نزد خداوندﻷ، مکتوب و مقدّر است
﴿وَمَا مِن دَآبَّةٖ فِي ٱلۡأَرۡضِ إِلَّا عَلَى ٱللَّهِ رِزۡقُهَا وَيَعۡلَمُ مُسۡتَقَرَّهَا وَمُسۡتَوۡدَعَهَاۚ كُلّٞ فِي كِتَٰبٖ مُّبِينٖ٦﴾[هود: ۶]
﴿وَٱلۡأَرۡضَ مَدَدۡنَٰهَا وَأَلۡقَيۡنَا فِيهَا رَوَٰسِيَ وَأَنۢبَتۡنَا فِيهَا مِن كُلِّ شَيۡءٖ مَّوۡزُونٖ١٩ وَجَعَلۡنَا لَكُمۡ فِيهَا مَعَٰيِشَ وَمَن لَّسۡتُمۡ لَهُۥ بِرَٰزِقِينَ٢٠ وَإِن مِّن شَيۡءٍ إِلَّا عِندَنَا خَزَآئِنُهُۥ وَمَا نُنَزِّلُهُۥٓ إِلَّا بِقَدَرٖ مَّعۡلُومٖ٢١﴾[الحجر: ۱۹-۲۱]
﴿وَٱللَّهُ فَضَّلَ بَعۡضَكُمۡ عَلَىٰ بَعۡضٖ فِي ٱلرِّزۡقِۚ فَمَا ٱلَّذِينَ فُضِّلُواْ بِرَآدِّي رِزۡقِهِمۡ عَلَىٰ مَا مَلَكَتۡ أَيۡمَٰنُهُمۡ فَهُمۡ فِيهِ سَوَآءٌۚ أَفَبِنِعۡمَةِ ٱللَّهِ يَجۡحَدُونَ٧١﴾[النحل: ۷۱]
﴿إِنَّ رَبَّكَ يَبۡسُطُ ٱلرِّزۡقَ لِمَن يَشَآءُ وَيَقۡدِرُۚ إِنَّهُۥ كَانَ بِعِبَادِهِۦ خَبِيرَۢا بَصِيرٗا٣٠﴾[الإسراء: ۳۰]
﴿وَكَأَيِّن مِّن دَآبَّةٖ لَّا تَحۡمِلُ رِزۡقَهَا ٱللَّهُ يَرۡزُقُهَا وَإِيَّاكُمۡۚ وَهُوَ ٱلسَّمِيعُ ٱلۡعَلِيمُ٦٠﴾[العنكبوت: ۶۰]
﴿ٱللَّهُ يَبۡسُطُ ٱلرِّزۡقَ لِمَن يَشَآءُ مِنۡ عِبَادِهِۦ وَيَقۡدِرُ لَهُۥٓۚ إِنَّ ٱللَّهَ بِكُلِّ شَيۡءٍ عَلِيمٞ٦٢﴾[العنكبوت: ۶۲]
﴿قُلۡ أَئِنَّكُمۡ لَتَكۡفُرُونَ بِٱلَّذِي خَلَقَ ٱلۡأَرۡضَ فِي يَوۡمَيۡنِ وَتَجۡعَلُونَ لَهُۥٓ أَندَادٗاۚ ذَٰلِكَ رَبُّ ٱلۡعَٰلَمِينَ٩ وَجَعَلَ فِيهَا رَوَٰسِيَ مِن فَوۡقِهَا وَبَٰرَكَ فِيهَا وَقَدَّرَ فِيهَآ أَقۡوَٰتَهَا فِيٓ أَرۡبَعَةِ أَيَّامٖ سَوَآءٗ لِّلسَّآئِلِينَ١٠﴾[فصلت: ۹-۱۰]
﴿لَهُۥ مَقَالِيدُ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِۖ يَبۡسُطُ ٱلرِّزۡقَ لِمَن يَشَآءُ وَيَقۡدِرُۚ إِنَّهُۥ بِكُلِّ شَيۡءٍ عَلِيمٞ١٢﴾[الشورى: ۱۲]
﴿ٱللَّهُ لَطِيفُۢ بِعِبَادِهِۦ يَرۡزُقُ مَن يَشَآءُۖ وَهُوَ ٱلۡقَوِيُّ ٱلۡعَزِيزُ١٩﴾[الشورى: ۱۹]
﴿وَلَوۡ بَسَطَ ٱللَّهُ ٱلرِّزۡقَ لِعِبَادِهِۦ لَبَغَوۡاْ فِي ٱلۡأَرۡضِ وَلَٰكِن يُنَزِّلُ بِقَدَرٖ مَّا يَشَآءُۚ إِنَّهُۥ بِعِبَادِهِۦ خَبِيرُۢ بَصِيرٞ٢٧﴾[الشورى: ۲۷]
﴿أَهُمۡ يَقۡسِمُونَ رَحۡمَتَ رَبِّكَۚ نَحۡنُ قَسَمۡنَا بَيۡنَهُم مَّعِيشَتَهُمۡ فِي ٱلۡحَيَوٰةِ ٱلدُّنۡيَاۚ وَرَفَعۡنَا بَعۡضَهُمۡ فَوۡقَ بَعۡضٖ دَرَجَٰتٖ لِّيَتَّخِذَ بَعۡضُهُم بَعۡضٗا سُخۡرِيّٗاۗ وَرَحۡمَتُ رَبِّكَ خَيۡرٞ مِّمَّا يَجۡمَعُونَ٣٢﴾[الزخرف: ۳۲]
﴿هُوَ ٱلَّذِي جَعَلَ لَكُمُ ٱلۡأَرۡضَ ذَلُولٗا فَٱمۡشُواْ فِي مَنَاكِبِهَا وَكُلُواْ مِن رِّزۡقِهِۦۖ وَإِلَيۡهِ ٱلنُّشُورُ١٥﴾[الملك: ۱۵]
﴿أَمَّنۡ هَٰذَا ٱلَّذِي يَرۡزُقُكُمۡ إِنۡ أَمۡسَكَ رِزۡقَهُۥۚ بَل لَّجُّواْ فِي عُتُوّٖ وَنُفُورٍ٢١﴾[الملك: ۲۱]
***
توضیح موضوع: کم و زیادیِ رزق و روزی هر کس به دست خدا است، و خدا روزی هر کس را بخواهد وسیع، و روزی هر کس را بخواهد محدود می‌سازد. امّا این سخن به آن معنی نیست که بعضی از کوته‌فکران و جاهلان پنداشته‌اند که باید دست از فعّالیت و کوشش کشید و در گوشه‌ای نشست تا آنچه مقدّر و مکتوبِ خداوندی است برساند. این افراد از دو نکته غافل‌اند: یکی اینکه خواستن و مشیّت الهی و اراده‌ی خداوندی که در آیات به آن اشاره شده است، یک مسئله‌ی دلبخواه و بی‌حساب و کتاب نیست، بلکه مشیّت و خواست خداوند از حکمت او جدا نیست و همیشه روی حسابِ لیاقت‌ها و شایستگی‌ها است.
و علاوه از این، این مسئله به معنی نفی عالَم اسباب نمی‌باشد، چرا که عالَم اسباب نیز خواست خدا و مشیّت تکوینی خدا است. از این رو اراده‌ی خدا در زمینه‌ی وسعت و تنگی روزی، مشروط به شرایطی است که بر زندگی انسان‌ها حکمفرما است، و تلاش‌ها و کوشش‌ها، و اخلاص‌ها و فداکاری‌ها، و به عکس سستی و تنبلی، و بخل و آلودگی نیّت‌ها، نقش تعیین‌کننده‌ای در آن دارد. به همین خاطر خداوندﻷ انسان را در گرو سعی و کوشش و تلاش و فعالیت خود شمرده، و بهره‌ی او را از زندگی به میزان سعی و تلاشش می‌داند.
باید دانست که خداوند دو سنّت دارد: یکی سنّت رزق و روزی‌رسانی، و دیگری سنّت اجرای امور از طریق اسباب و وسایل. بنابراین رسیدن به رزق و روزی، منافاتی با قانون تلاش انسان‌ها در بدست آوردن روزی ندارد؛ چرا که خداوند متعال همانطور که مسبّبات را مکتوب فرموده، اسباب را هم مکتوب و مقرّر داشته است، و همانطور که نتایج امور را مقدر فرموده، مقدّمات آن‌ها را نیز مقدر فرموده و ثبت نموده است. و به کارگیری اسباب و وسایل با مکتوب ازلی خدا منافاتی ندارد. بلکه اسباب و وسایل نیز از جمله‌ی مقدرات به حساب می‌آیند، بنابراین ایمان به قضا و قدر الهی درباره‌ی رزق و روزی، به هیچ وجه با کار و تلاش و سعی و کوشش در جهت دستیابی به مصالح و رفع مفاسد، منافات ندارد و نباید اشخاص تنبل و بیکار، بار سنگین مشکلات و اشتباهات و فقیری و تنگدستی خود را بر دوش مکتوب ازلی خدا پیرامون رزق و روزی بنهند که چنین کاری دلیل بر ناتوانی و فرار از مسئولیت است.
برخی از افراد سُست و بی‌حال و تنبل و بیکار و عاطل و باطل، به اتّکاء تعبیراتی همانند این آیه که «هیچ جنبنده‌ای در زمین نیست مگر اینکه روزی او بر خدا است»، فکر می‌کنند لزومی ندارد که انسان برای تهیّه‌ی معاش زیاد تلاش کند، چرا که روزی مقدّر است و به هر حال به انسان می‌رسد و هیچ دهان بازی بدون روزی نمی‌ماند!
ولی باید این افراد نادان و جاهل و بی‌خرد و تنبل بدانند که رزق و روزی هر کس مقدّر و ثابت است، ولی در عین حال مشروط به تلاش و کوشش و کار و فعالیّت می‌باشد و هرگاه این شرط حاصل نشود، مشروط نیز از میان خواهد رفت.