اموال یتیمان
﴿وَءَاتُواْ ٱلۡيَتَٰمَىٰٓ أَمۡوَٰلَهُمۡۖ وَلَا تَتَبَدَّلُواْ ٱلۡخَبِيثَ بِٱلطَّيِّبِۖ وَلَا تَأۡكُلُوٓاْ أَمۡوَٰلَهُمۡ إِلَىٰٓ أَمۡوَٰلِكُمۡۚ إِنَّهُۥ كَانَ حُوبٗا كَبِيرٗا٢﴾[النساء: ۲]
﴿وَٱبۡتَلُواْ ٱلۡيَتَٰمَىٰ حَتَّىٰٓ إِذَا بَلَغُواْ ٱلنِّكَاحَ فَإِنۡ ءَانَسۡتُم مِّنۡهُمۡ رُشۡدٗا فَٱدۡفَعُوٓاْ إِلَيۡهِمۡ أَمۡوَٰلَهُمۡۖ وَلَا تَأۡكُلُوهَآ إِسۡرَافٗا وَبِدَارًا أَن يَكۡبَرُواْۚ وَمَن كَانَ غَنِيّٗا فَلۡيَسۡتَعۡفِفۡۖ وَمَن كَانَ فَقِيرٗا فَلۡيَأۡكُلۡ بِٱلۡمَعۡرُوفِۚ فَإِذَا دَفَعۡتُمۡ إِلَيۡهِمۡ أَمۡوَٰلَهُمۡ فَأَشۡهِدُواْ عَلَيۡهِمۡۚ وَكَفَىٰ بِٱللَّهِ حَسِيبٗا٦﴾[النساء: ۶]
﴿وَلۡيَخۡشَ ٱلَّذِينَ لَوۡ تَرَكُواْ مِنۡ خَلۡفِهِمۡ ذُرِّيَّةٗ ضِعَٰفًا خَافُواْ عَلَيۡهِمۡ فَلۡيَتَّقُواْ ٱللَّهَ وَلۡيَقُولُواْ قَوۡلٗا سَدِيدًا٩ إِنَّ ٱلَّذِينَ يَأۡكُلُونَ أَمۡوَٰلَ ٱلۡيَتَٰمَىٰ ظُلۡمًا إِنَّمَا يَأۡكُلُونَ فِي بُطُونِهِمۡ نَارٗاۖ وَسَيَصۡلَوۡنَ سَعِيرٗا١٠﴾[النساء: ۹-۱۰]
﴿وَيَسۡتَفۡتُونَكَ فِي ٱلنِّسَآءِۖ قُلِ ٱللَّهُ يُفۡتِيكُمۡ فِيهِنَّ وَمَا يُتۡلَىٰ عَلَيۡكُمۡ فِي ٱلۡكِتَٰبِ فِي يَتَٰمَى ٱلنِّسَآءِ ٱلَّٰتِي لَا تُؤۡتُونَهُنَّ مَا كُتِبَ لَهُنَّ وَتَرۡغَبُونَ أَن تَنكِحُوهُنَّ وَٱلۡمُسۡتَضۡعَفِينَ مِنَ ٱلۡوِلۡدَٰنِ وَأَن تَقُومُواْ لِلۡيَتَٰمَىٰ بِٱلۡقِسۡطِۚ وَمَا تَفۡعَلُواْ مِنۡ خَيۡرٖ فَإِنَّ ٱللَّهَ كَانَ بِهِۦ عَلِيمٗا١٢٧﴾[النساء: ۱۲۷]
﴿وَلَا تَقۡرَبُواْ مَالَ ٱلۡيَتِيمِ إِلَّا بِٱلَّتِي هِيَ أَحۡسَنُ حَتَّىٰ يَبۡلُغَ أَشُدَّهُۥۚ وَأَوۡفُواْ بِٱلۡعَهۡدِۖ إِنَّ ٱلۡعَهۡدَ كَانَ مَسُۡٔولٗا٣٤﴾[الإسراء: ۳۴]
***
توضیح موضوع: یتیمان در بسیاری از موارد دارای اموالی هستند که باید با دقّت و امانت برای آینده‌ی آن‌ها حفظ شود و چه عمل زشتی بدتر از خوردن مال یتیمان است و لذا در قرآن، تعبیرات شدیدی پیرامون تصرف‌های ناروا در اموال یتیمان دیده می‌شود که صریحترین آن‌ها این آیه است که می‌گوید: «کسانی که اموال یتیمان را به ناحق تصرف می‌کنند، در حقیقت آتش خورده‌اند».
قرآن برای برانگیختن عواطف مردم در برابر وضع یتیمان اشاره به حقیقتی می‌کند که گاهی مردم از آن غافل می‌شوند، و آن اینکه: شما با یتیمان مردم همانگونه رفتار کنید که دوست می‌دارید با یتیمان شما در آینده رفتار نمایند؛ منظره کودکان بی‌پناه، و اطفال بی‌سرپرست خود را که تحت تکفّل و سرپرستی انسانی سنگدل و خائن قرار گرفته که نه به احساسات آن‌ها پاسخ مثبت می‌دهد و نه در اموال آن‌ها رعایت عدالت می‌کند در نظر بگیرید، این منظره‌ی دردناک چه اندازه شما را ناراحت می‌کند؟ و چه قدر به آینده‌ی فرزندان خود علاقمندید؟ همان اندازه نسبت به فرزندان و یتیمان دیگران علاقمند باشید و از ناراحتی آن‌ها ناراحت شوید!
کسی که بمیرد و یتیمانی از خود بر جای بگذارد، بر مسلمانان لازم است یک نفر از افراد امین و درستکار را به عنوان سرپرست و قیّم اموال یتیم یا یتیمان او قرار دهند تا به نحو احسن ثروت و دارایی آن‌ها را تا زمان رسیدن به سنّ بلوغ و رشد اداره کند و از ضایع شدن آن جلوگیری کند، اما وقتی که یتیم یا یتیمان به سنّ بلوغ و رشد رسیدند، قیّم حق ندارد فوراً اموالشان را به ایشان تحویل دهد، بلکه باید آنان را آزمایش و امتحان کند تا معلوم شود که توانایی اداره‌ی آن را دارند، آنگاه مال را به ایشان تحویل دهد، ولی هنگامی که دید هنوز رشد لازم برای اداره‌ی اموال را ندارند و آن را از بین می‌برند، نباید تا زمانی که رشد و تکامل پیدا می‌کنند، اموال را به آنان تحویل دهد.
آیه‌ی ششم سوره‌ی نساء به سرپرستانِ یتیمان دستور می‌دهد تا آنان را قبل از رسیدن به سنّ بلوغ و رشد با در اختیار قرار دادن ثروت جزئی، آزمایش کنند و آنان را در اداره‌ی امور زندگی شرکت دهند تا با انجام تمرینات لازم استعداد و آمادگی آن‌ها برای اداره‌ی مستقل ثروت خویش ظاهر شود تا اینکه به سنّ ازدواج می‌رسند، وقتی که به این سنّ رسیدند و استعداد و رشد و آگاهی برای اداره‌ی اموال در آنان مشاهده شد، باید ثروتشان را به خودشان باز پس دهند تا خودشان آن را اداره کنند.
سپس خداوند متعال سرپرست یتیمان را از خوردن مال آنان منع می‌کند و می‌فرماید: اموال یتیمان را با اسراف و تبذیر و با عجله و شتاب نخورید و به خود بگویید که پیش از آنکه بزرگ شوند و اموال را از دست ما باز پس بگیرند، آن را هر گونه که بخواهیم خرج می‌کنیم!
سپس به سرپرستان یتیمان دستور می‌دهد که هر کس که ثروتمند است از دریافت اجرت سرپرستی و دست زدن به مال ایشان خودداری کند و هر کس که نیازمند باشد به طرز شایسته و به اندازه‌ی حق الزحمه‌ی خود و نیاز عرفی از آن بخورد.
و در آخر خداوندﻷ به سرپرستان امر می‌فرماید که به هنگام تحویل دادن اموال یتیمان به آنان، باید افرادی را بر آن شاهد قرار دهند تا مردم بدانند که سرپرست با نیّت پاک، سرپرستی خود را انجام داده است و ضمناً اختلاف و دعوایی هم به وجود نیاید.