میراث (زنان)
﴿لِّلرِّجَالِ نَصِيبٞ مِّمَّا تَرَكَ ٱلۡوَٰلِدَانِ وَٱلۡأَقۡرَبُونَ وَلِلنِّسَآءِ نَصِيبٞ مِّمَّا تَرَكَ ٱلۡوَٰلِدَانِ وَٱلۡأَقۡرَبُونَ مِمَّا قَلَّ مِنۡهُ أَوۡ كَثُرَۚ نَصِيبٗا مَّفۡرُوضٗا٧﴾[النساء: ۷]
﴿يُوصِيكُمُ ٱللَّهُ فِيٓ أَوۡلَٰدِكُمۡۖ لِلذَّكَرِ مِثۡلُ حَظِّ ٱلۡأُنثَيَيۡنِۚ فَإِن كُنَّ نِسَآءٗ فَوۡقَ ٱثۡنَتَيۡنِ فَلَهُنَّ ثُلُثَا مَا تَرَكَۖ وَإِن كَانَتۡ وَٰحِدَةٗ فَلَهَا ٱلنِّصۡفُۚ وَلِأَبَوَيۡهِ لِكُلِّ وَٰحِدٖ مِّنۡهُمَا ٱلسُّدُسُ مِمَّا تَرَكَ إِن كَانَ لَهُۥ وَلَدٞۚ فَإِن لَّمۡ يَكُن لَّهُۥ وَلَدٞ وَوَرِثَهُۥٓ أَبَوَاهُ فَلِأُمِّهِ ٱلثُّلُثُۚ فَإِن كَانَ لَهُۥٓ إِخۡوَةٞ فَلِأُمِّهِ ٱلسُّدُسُۚ مِنۢ بَعۡدِ وَصِيَّةٖ يُوصِي بِهَآ أَوۡ دَيۡنٍۗ ءَابَآؤُكُمۡ وَأَبۡنَآؤُكُمۡ لَا تَدۡرُونَ أَيُّهُمۡ أَقۡرَبُ لَكُمۡ نَفۡعٗاۚ فَرِيضَةٗ مِّنَ ٱللَّهِۗ إِنَّ ٱللَّهَ كَانَ عَلِيمًا حَكِيمٗا١١ وَلَكُمۡ نِصۡفُ مَا تَرَكَ أَزۡوَٰجُكُمۡ إِن لَّمۡ يَكُن لَّهُنَّ وَلَدٞۚ فَإِن كَانَ لَهُنَّ وَلَدٞ فَلَكُمُ ٱلرُّبُعُ مِمَّا تَرَكۡنَۚ مِنۢ بَعۡدِ وَصِيَّةٖ يُوصِينَ بِهَآ أَوۡ دَيۡنٖۚ وَلَهُنَّ ٱلرُّبُعُ مِمَّا تَرَكۡتُمۡ إِن لَّمۡ يَكُن لَّكُمۡ وَلَدٞۚ فَإِن كَانَ لَكُمۡ وَلَدٞ فَلَهُنَّ ٱلثُّمُنُ مِمَّا تَرَكۡتُمۚ مِّنۢ بَعۡدِ وَصِيَّةٖ تُوصُونَ بِهَآ أَوۡ دَيۡنٖۗ وَإِن كَانَ رَجُلٞ يُورَثُ كَلَٰلَةً أَوِ ٱمۡرَأَةٞ وَلَهُۥٓ أَخٌ أَوۡ أُخۡتٞ فَلِكُلِّ وَٰحِدٖ مِّنۡهُمَا ٱلسُّدُسُۚ فَإِن كَانُوٓاْ أَكۡثَرَ مِن ذَٰلِكَ فَهُمۡ شُرَكَآءُ فِي ٱلثُّلُثِۚ مِنۢ بَعۡدِ وَصِيَّةٖ يُوصَىٰ بِهَآ أَوۡ دَيۡنٍ غَيۡرَ مُضَآرّٖۚ وَصِيَّةٗ مِّنَ ٱللَّهِۗ وَٱللَّهُ عَلِيمٌ حَلِيمٞ١٢﴾[النساء: ۱۱-۱۲]
﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ لَا يَحِلُّ لَكُمۡ أَن تَرِثُواْ ٱلنِّسَآءَ كَرۡهٗاۖ وَلَا تَعۡضُلُوهُنَّ لِتَذۡهَبُواْ بِبَعۡضِ مَآ ءَاتَيۡتُمُوهُنَّ إِلَّآ أَن يَأۡتِينَ بِفَٰحِشَةٖ مُّبَيِّنَةٖۚ وَعَاشِرُوهُنَّ بِٱلۡمَعۡرُوفِۚ فَإِن كَرِهۡتُمُوهُنَّ فَعَسَىٰٓ أَن تَكۡرَهُواْ شَيۡٔٗا وَيَجۡعَلَ ٱللَّهُ فِيهِ خَيۡرٗا كَثِيرٗا١٩﴾[النساء: ۱۹]
﴿يَسۡتَفۡتُونَكَ قُلِ ٱللَّهُ يُفۡتِيكُمۡ فِي ٱلۡكَلَٰلَةِۚ إِنِ ٱمۡرُؤٌاْ هَلَكَ لَيۡسَ لَهُۥ وَلَدٞ وَلَهُۥٓ أُخۡتٞ فَلَهَا نِصۡفُ مَا تَرَكَۚ وَهُوَ يَرِثُهَآ إِن لَّمۡ يَكُن لَّهَا وَلَدٞۚ فَإِن كَانَتَا ٱثۡنَتَيۡنِ فَلَهُمَا ٱلثُّلُثَانِ مِمَّا تَرَكَۚ وَإِن كَانُوٓاْ إِخۡوَةٗ رِّجَالٗا وَنِسَآءٗ فَلِلذَّكَرِ مِثۡلُ حَظِّ ٱلۡأُنثَيَيۡنِۗ يُبَيِّنُ ٱللَّهُ لَكُمۡ أَن تَضِلُّواْۗ وَٱللَّهُ بِكُلِّ شَيۡءٍ عَلِيمُۢ١٧٦﴾[النساء: ۱۷۶]
***
توضیح موضوع: برخی از مردم در مورد ارث زنان می‌پرسند: چنان‌چه اسلام به انسانیّت و کرامت و مساوات زنان با مردان اعتراف می‌نماید، چرا در پاره‌ای از شرایط و احوال، مانند: موضوع میراث، مردان را بر زنان برتری داده است؟! و از نظر انسانی زنان در مقایسه با مردان در منزلت کمتری قرار گرفته‌اند و به همین خاطر است که مقدار ارثی که به آن‌ها تعلق می‌گیرد، نصف مقدار ارثی است که به مردان داده می‌شود!
در جواب باید گفت: امتیازی که در موضوع ارث برای مردان مورد توجه قرار گرفته، هیچ‌گاه به معنی ارزش و برتری مرد بر زن نیست. زیرا در پیشگاه خداوند هیچ کس را بر دیگری به جز براساس معیار «تقوا و خداترسی» فضیلت و برتری نیست.
این امتیاز و ویژگی نیز در واقع به فطرت و ساختار هر یک از زن و مرد برمی‌گردد. و در حقیقت مقدار ارثی که اسلام برای زنان در نظر گرفته به هیچ وجه با باور نادرست کمتر بودن انسانیّت زنان از مردان ارتباطی ندارد، بلکه براساس قضیه‌ی دیگری است که با طبیعت و منزلت زنان در عرصه‌ی کار و درآمد اقتصادی و مسائل مربوط به آن، ارتباط پیدا می‌کند و لازمه‌اش آن است که مرد همه‌ی مخارج زندگی خانوادگی و مخارج زن و فرزندان و خویشاوندانِ مستمند را فراهم کند و مهریه‌ای را که به عنوان اثبات رغبت به ازدواج نسبت به همسرش متعهد می‌شود، در جهت تقویت روابط همسری به او بپردازد.
زن نیز به تدبیر و اداره‌ی امور مربوط به منزل بپردازد و بار مسئولیّت بارداری و وضع حمل و برخورداری از فراغت لازم برای تربیّت و نگهداری از فرزندانش را بر دوش بگیرد.
در سایه‌ی این قاعده و تقسیم کار و مسئولیّت، مشاهده می‌کنیم که از نظر اسلام، زنان از توجه و تسامح بیشتری برخوردارند. اسلام برای ایشان مهریه‌ای را که سقفی برای آن تعیین نشده، مقرر داشته است.
﴿وَءَاتَيۡتُمۡ إِحۡدَىٰهُنَّ قِنطَارٗا فَلَا تَأۡخُذُواْ مِنۡهُ شَيًۡٔاۚ﴾[النساء: ۲۰]
و نیز هر گاه طلاق داده شود، هزینه‌ی ایام عده - همچون زمانی که همسر مرد بود و در خانه‌ی شوهری می‌زیسته - و همچنین مقدار هزینه‌ای که شخصیت و کرامت آن خانم طلاق داده شده را حفظ کند - اضافه بر نفقه‌ی عدّه - بر مرد واجب گردانیده است:
﴿وَلِلۡمُطَلَّقَٰتِ مَتَٰعُۢ بِٱلۡمَعۡرُوفِۖ حَقًّا عَلَى ٱلۡمُتَّقِينَ٢٤١﴾[البقرة: ۲۴۱]
اما همچنان‌که پیشتر نیز گفته شد، مردان بایستی مخارج زندگی خود و زن و فرزندان را فراهم کنند و آماده‌ی رویارویی با مشکلات مادی و معنوی زندگی باشند، و یاری به پدر و مادر و خویشاوندانِ مستمند را فراموش ننمایند.
در این صورت مردان چه امتیاز و برتری بر زنان دارند، در حالی که مرد در مقابل همه چیز مسئولیّت دارد، اما محدوده‌ی مسئولیت زنان بسیار کمتر می‌باشد؟ در واقع زنان در مقایسه با مردان حال و روز بسیار بهتری دارند.
این اصلی است که اسلام در ارتباط با آن میراث زن را نصف میراث مرد قرار داده است، و بسیار بدیهی است که سهم میراث او هیچ ارتباطی با منزلت انسانی‌اش ندارد که با مردان در یک ردیف قرار دارد.
و در حقیقت تفاوت میان مرد و زن در میزان ارثی که به هر یک تعلق می‌گیرد، ظاهراً به میزان مسئولیت‌های مالی و تفاوت تکالیف اقتصادی هر یک از آن‌ها ارتباط پیدا می‌کند.
شما فرض کنید، پدری فوت نموده و پسر و دختری را از خود بر جای نهاده است. پسر باید مخارج ازدواج را فراهم کند و پس از ازدواج هزینه‌ی زندگی را تأمین نماید. از طرف دیگر دختر وقتی که شوهر می‌کند، مهریه و حقوقی به او تعلق می‌گیرد و پس از ازدواج تهیه‌ی مخارج معیشتش بر عهده‌ی شوهر اوست و چنان‌چه بسیار هم ثروتمند باشد خود او مسئول خرج حتی یک تومان هم نیست.
برای مثال اگر پدر مبلغی به میزان ۱.۵۰۰.۰۰۰ تومان ثروت را برای پسر و دختر به جا نهاده باشد، ۱.۰۰۰.۰۰۰ تومان آن متعلق به پسر و ۵۰۰.۰۰۰ تومان باقیمانده به دختر تعلق می‌گیرد. چنان‌چه پسر ازدواج کند، مخارج مختلف عروسی او مثلاً اگر ۲۵۰.۰۰۰ تومان بشود، از مقدار ارثی که به او رسیده ۷۵۰.۰۰۰ تومان آن باقی می‌ماند. از طرف دیگر وقتی که خواهرش شوهر کند، فرض کنیم به مقدار ۲۵۰.۰۰۰ تومان مهریه و هدایا و جهیزیّه دریافت کند که اگر به مقدار ارثی که به او تعلق گرفته اضافه گردد به ۷۵۰.۰۰۰ تومان، یعنی عین همان مبلغی که برای برادرش باقیمانده می‌رسد و در نتیجه میزان ارثشان مساوی می‌گردد.