«رهن» (گرو)
﴿وَإِن كُنتُمۡ عَلَىٰ سَفَرٖ وَلَمۡ تَجِدُواْ كَاتِبٗا فَرِهَٰنٞ مَّقۡبُوضَةٞۖ فَإِنۡ أَمِنَ بَعۡضُكُم بَعۡضٗا فَلۡيُؤَدِّ ٱلَّذِي ٱؤۡتُمِنَ أَمَٰنَتَهُۥ وَلۡيَتَّقِ ٱللَّهَ رَبَّهُۥۗ...﴾[البقرة: ۲۸۳]
***
توضیح موضوع: «رهن»: مال و کالایی را به عنوان پشتوانهی قرض دادن که بتوان در صورت لزوم، طلب را از آن وصول نمود، «رهن» مینامند. بدین صورت که یک نفری از دیگری مبلغی را به عنوان قرض درخواست میکند. درخواستشونده هم برای اطمینان از بازگردانیدن مال خود از درخواست کنندهی قرض میخواهد زمین، ساختمان یا اتومبیل و... را برای اطمینان خاطر او در اختیارش قرار بدهد تا در صورت لزوم بتواند با فروش آن طلب خود را وصول نماید. در اصطلاح فقهی، قرضدهنده را «راهن»، قرض گیرنده را «مُرتهن» و چیزی را که برای وصول قرض از آن، گرو گذاشته میشود «رهن» مینامند.
بنا بر دلایلی از قرآن و سنّت رسول خدا ج رهن کاری است مشروع. خداوند متعال میفرماید:
﴿وَإِن كُنتُمۡ عَلَىٰ سَفَرٖ وَلَمۡ تَجِدُواْ كَاتِبٗا فَرِهَٰنٞ مَّقۡبُوضَةٞۖ﴾[البقرة: ۲۸۳]
و پیامبر اکرم ج میفرماید:
«جلو استفاده مالک مال مرهون از آن گرفته نمیشود و فوایدش متعلق به اوست، اما در گرو بدهکاری اوست و در صورت لزوم بدهکاریاش را از آن باید بپردازد». [دار قطنی]
بنابراین مالی که در گرو بدهکاری گذاشته میشود، باید تحویل طلبکار بشود و مالکِ مال رهنی، حق ندارد آن را از طلبکار باز پس بگیرد، اما طلبکار با اختیار و میل خود میتواند آن را به بدهکار بازگرداند.
هر گاه سر رسید پرداخت قرض فرا برسد، طلبکار از بدهکار بازگردانیدن طلبش را درخواست میکند. چنانچه بدهکار طلب او را بپردازد، طلبکار هم مال گرو گذاشته را تحویل او میدهد و چنانچه بدهکار از پرداخت بدهکاری خود ناتوان باشد یا از دادن آن خودداری کند، طلبکار طلب خود را از حاصل و فایدهی رهن - اگر حاصل و فایدهای داشته باشد - یا از فروش عین آن وصول مینماید و چنانچه چیزی از طلب او اضافه داشت، آن را به بدهکار باز میگرداند، اما چنانچه مال گرو گذاشته شده کمتر از میزان قرض بود، باقیماندهی آن را به عنوان قرض برعهدهی بدهکار باقی میماند.
و مال رهنی در اختیار طلبکار، حالت امانت را دارد، چنانچه در اثر کوتاهی او در نگهداری تلف شود، ضامن و مسئول آن است، اما در صورتی که ثابت شود که کوتاهی ننموده، طلب او همچنان بر عهدهی بدهکار باقی میماند.