مقدمه‌ی مؤلف
الحمد لله ربّ العالمين والصلاة والسلام على نبيّنا محمد وعلى آله واصحابه ومن اهتدي بهديه الى يوم الدين وبعد؛
قرآن، کلام خداوند متعال است که آن را بر پیامبر امانت‌دار خویش «محمد بن‌عبدالله ج» وحی فرموده است که با تلاوت آن، تعبّد حاصل می‌شود.
و قرآن، معجزه‌ی جاوید و زنده‌ی پروردگار جهانیان است که خداوند متعال به وسیله‌ی آن، پیامبر خاتم - آنکه مایه‌ی رحمت جهانیان است - را حمایت و تأیید و پشتیبانی و طرفداری کرد.
در قرن‌های نخستین اسلام - که بهترین دوران تاریخ اسلام است - مسلمانان بهترین رفتار را با قرآن داشتند و تمام توجه و عنایت خویش را به آن مبذول داشته بودند. و سلف صالح ما چنان به قرآن اهمیت می‌دادند و از مقاصدش مطلع و آگاه بودند و در عرصه‌های مختلف زندگی به آن عمل می‌کردند و آن را نصب العین و آویزه‌ی گوش خویش قرار می‌دادند که به جرأت می‌توان گفت که هیچ کتابی همچون قرآن مورد محافظت و اهمیت و عنایت قرار نگرفته است.
و علماء و دانشمندان اسلامی نیز برحسب برداشت‌ها و دیدگاه‌هایشان در زندگی و هدف‌هایی که دنبال کرده‌اند، هر یک به نحو ویژه‌ی خود به شرح و بسط علوم، تشریع و قانون‌گذاری، و عقیده و منهج قرآن پرداخته‌اند و به نحوی از انحاء جنبه‌ای از جنبه‌های آن را مورد تحقیق و بررسی و تجزیه و تحلیل و پژوهش و موشکافی و کند و کاو قرار داده‌اند، و به میزان توان و قدرت بشری خویش به تحقیق و بررسی و استخراج گنج‌های قرآنی پرداخته‌اند. چرا که هیچ یک از مردمان این توانایی و قدرت را ندارد تا به تمام حقایق و مفاهیم والای قرآنی دست پیدا بکند و آن‌ها را فراچنگ آورد!
سلف صالح ما، نیازی به فهرست موضوعی آیات قرآن نداشتند. چرا که بیشتر آن‌ها حافظ [الفاظ و معانی و مفاهیم] قرآن بودند، و تمام سعی و تلاش خویش را در راستای فراگیری و حفظ علوم و معارف دینی و قرآنی صرف کرده بودند و چنان به آیات و موضوعات مختلف و گوناگون قرآن اهتمام ورزیده بودند و در سینه‌های خود ذخیره و انباشته کرده بودند که نیازی به این امر نداشتند تا به گردآوری و ساماندهی آیاتی بپردازند که تعلّق به یک موضوع دارند.
ولی اکنون حالات - نسبت به گذشته - تغییر کرده، و تحصیل و فراگیری علوم (در عصر کنونی ما) منحصر به آموزش علوم قرآنی و دینی نیست، بلکه یک دانشجو براساس مقتضیات زمان و نیازهای روز در عرصه‌های مختلف زندگی (فرهنگی، اقتصادی، علوم طبیعی، انسانی، پزشکی و...) به تحصیل علوم مختلف دیگر می‌پردازد، و پس از اینکه فارغ شد، در همان عرصه به فعالیت می‌پردازد و وقتی را برای حفظ قرآن کریم و تحصیل و فراگیری علوم دینی پیدا نمی‌کند؛ و همین امر، عاملی مهم در کم شدن حفاظ قرآن کریم است. و گذشته از این‌ها بسیاری از مستشرقان غربی و پژوهشگران مسیحی و یهودی (که عطش جامعه‌ی بشری را برای لزوم دریافت اطلاعاتی جامع و منسجم درباره‌ی معارف قرآن، احساس کرده‌اند قبل از علماء و صاحب‌نظران اسلامی و مراکز پژوهشی قرآنی به این امر مهم دست یازیدند) و با اهتمام به تحقیق و بررسی و تجزیه و تحلیل حقایق و مفاهیم قرآنی پرداخته‌اند.
لذا، تألیف و ساماندهی این‌چنین کتابی، نیازی بود مبرم، تا در دسترس پژوهشگران و محققانی قرار بگیرد که شناخت مواضع آیات در موضوعات مختلف و گوناگون - به خاطر عدم حفظ کلام خدا و یا عدم استحضار ذهنی - برایشان مشکل است.
و برخی از مستشرقان و دیگران نیز با تألیف معجم موضوعی آیات قرآن، مسئولیت تعلیم موضوعات قرآن کریم را برای طلاب و فضلای مسلمان جهان به عهده گرفته‌اند و در این راستا زحمت‌ها کشیده‌اند؛ و وقتی این معجم‌های موضوعی آیات قرآن را مورد نقد و بررسی قرار دادم و به تجزیه و تحلیل دقیق آن‌ها پرداختم، نکات زیر برایم مشخص و هویدا گشت:
۱. کسانی که به گردآوری و تدوین آیات برحسب موضوع، پرداخته بودند، آیات زیادی را به دست فراموشی سپرده بودند و آن‌ها را در جای مناسبشان قرار نداده بودند. از سوی دیگر، در ترتیب موضوعات نیز دچار سهل‌انگاری شده بودند به طوری که ترتیب موضوعات را براساس برنامه‌ی درسی کتب اسلامی (: عقاید - عبادات - احکام - اجتماعیات - معاملات - امثال - قصص و تاریخ و...) رعایت نکرده بودند.
۲. ترتیب فهرست موضوعی آیات قرآن، اگر براساس حروف الفباء - أ ب ت ث ... - باشد، غرض و هدفِ مطلوبِ فهرست موضوعی را به طور کامل و وافی نمی‌رساند؛ از این رو بعد از توکل به خدا و استمداد از او، تصمیم گرفتم تا به گردآوری و تدوین آیات مختلفِ سوره‌های قرآنی برحسب موضوعات آن‌ها بپردازم. و هدف از ترتیب و ساماندهی این کتاب این بود که این کتاب نسبت به کتاب‌های گذشته، کاملتر و کارآمدتر و مفیدتر و وافی‌تر باشد، و هدفم از تدوین و ترتیب این کتاب، خدمت به کتاب گرانقدر و ماندگار خدا، و کمک به مسلمانان و پژوهشگران قرآنی است.
و از خداوند متعال خواهانم تا این تلاش را خاص برای خویش بگرداند، و آن را برای اسلام و مسلمانان مفید و سودمند بگرداند؛ و به تمام کسانی که به نوعی در ترتیب و ساماندهی این کتاب نقش داشته‌اند، بهترین و زیباترین پاداش را نثار بفرماید. و خدا مرا بس است و او بهترین حامی و سرپرست است.
مؤلف
جمعه ۱۳ جمادی الثانی ۱۳۹۶ ه . ق
مطابق با ۱۱ ژوئن ۱۹۷۶ م