فهرست موضوعی آیات قرآن

قصاص بردگان

﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ كُتِبَ عَلَيۡكُمُ ٱلۡقِصَاصُ فِي ٱلۡقَتۡلَىۖ ٱلۡحُرُّ بِٱلۡحُرِّ وَٱلۡعَبۡدُ بِٱلۡعَبۡدِ وَٱلۡأُنثَىٰ بِٱلۡأُنثَىٰۚ...﴾[البقرة: ۱۷۸]

﴿وَكَتَبۡنَا عَلَيۡهِمۡ فِيهَآ أَنَّ ٱلنَّفۡسَ بِٱلنَّفۡسِ وَٱلۡعَيۡنَ بِٱلۡعَيۡنِ وَٱلۡأَنفَ بِٱلۡأَنفِ وَٱلۡأُذُنَ بِٱلۡأُذُنِ وَٱلسِّنَّ بِٱلسِّنِّ وَٱلۡجُرُوحَ قِصَاصٞۚ... ﴾[المائدة: ۴۵]

﴿وَجَزَٰٓؤُاْ سَيِّئَةٖ سَيِّئَةٞ مِّثۡلُهَاۖ فَمَنۡ عَفَا وَأَصۡلَحَ فَأَجۡرُهُۥ عَلَى ٱللَّهِۚ إِنَّهُۥ لَا يُحِبُّ ٱلظَّٰلِمِينَ٤٠﴾[الشورى: ۴۰]

***

توضیح موضوع: آیه‌ی ۱۷۸ سوره‌ی بقره به پاره‌ای از جزئیات اشاره نموده و بیان می‌دارد که «در مقابل کشته شدن آزاد، شخص آزاد، و در برابر برده، برده و در مقابل زن، خود آن زن قاتل قصاص می‌شوند.»

این موضوع در واقع مُهر بطلانی است بر روش ناپسندی که در جامعه‌ی جاهلی وجود داشت و براساس آن برای گرفتن حق مقتول به کشتن قاتل اکتفاء نمی‌شد، و در برابر کشته شدن مردی به وسیله‌ی یک خانم به جای قصاص یک زن، چندین نفر از مردان طرف مقابل را به قتل می‌رسانیدند و در مقابل کشته شدن شخصی آزاد به وسیله برده‌ای اقدام به کشتن افراد بیگناهی از میان اشخاص آزاد می‌نمودند و به کشتن و قصاص قاتل اکتفاء نمی‌کردند. از این رو اگر برده‌ای از یک قوم قوی و نیرومند و قدرتمند، به وسیله‌ی برده‌ای منسوب به قومی فرو دست کشته می‌شد، آن قبیله‌ی قدرتمند، مغرورانه می‌گفتند: ما باید آزادی را در برابر آن به قتل برسانیم! و اگر زنی از آنان کشته می‌شد، می‌گفتند: باید مردی را در برابر آن بکشیم! همین‌گونه آنان فرادست را در مقابل فرودست نمی‌کشتند، اما در برابر قتل یک فرد اشرافی، چند تن از فرودستان را می‌کشتند.

قاضی بیضاوی می‌گوید: «گاهی در میان دو قبیله یا محله‌ی عرب عصر جاهلی جنگ و خونریزی می‌شد، اگر یکی از دیگری قدرتش بیشتر می‌بود، سوگند یاد می‌نمودند که در مقابل کشته شدن برده‌ای از خود، آزادی از آن‌ها و در برابر کشته شدن زنی، مردی را از ایشان به قتل برسانند. اما پس از آنکه اسلام آمد، در این مورد قضاوت را به رسول خدا ج سپردند و آیه‌ی قصاص نازل گردید. به آنان دستور فرمود که از آن کار دست بردارند. این بدان معنا نیست که شخص آزاد اگر برده‌ای را بکشد و یا اگر مردی زنی را به قتل برساند، قصاص نمی‌شود!»

جمهور فقهاء بر این نظراند که آزاد مقابل برده قصاص نمی‌شود. اما امام ابوحنیفه بر آن است که آزاد در برابر برده قصاص می‌شود، به دلیل عام بودن آیه‌ی ۴۵ سوره‌ی مائده. و از حضرت علی و ابن مسعود نیز همین رأی نقل شده است. امام بخاری نیز می‌گوید: مولی با کشتن برده‌ی خویش کشته می‌شود، به دلیل این حدیث شریف:

«هر کس برده‌اش را کشت؛ او را می‌کشیم و هر کس بینی‌اش را برید، بینی‌اش را می‌بریم و هر کس او را عقیم (جنسی) کرد، او را عقیم می‌کنیم».