شرابخواری و تحریم تدریجی آن
﴿يَسَۡٔلُونَكَ عَنِ ٱلۡخَمۡرِ وَٱلۡمَيۡسِرِۖ قُلۡ فِيهِمَآ إِثۡمٞ كَبِيرٞ وَمَنَٰفِعُ لِلنَّاسِ وَإِثۡمُهُمَآ أَكۡبَرُ مِن نَّفۡعِهِمَاۗ...﴾[البقرة: ۲۱۹]
﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ لَا تَقۡرَبُواْ ٱلصَّلَوٰةَ وَأَنتُمۡ سُكَٰرَىٰ حَتَّىٰ تَعۡلَمُواْ مَا تَقُولُونَ...﴾[النساء: ۴۳]
﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓاْ إِنَّمَا ٱلۡخَمۡرُ وَٱلۡمَيۡسِرُ وَٱلۡأَنصَابُ وَٱلۡأَزۡلَٰمُ رِجۡسٞ مِّنۡ عَمَلِ ٱلشَّيۡطَٰنِ فَٱجۡتَنِبُوهُ لَعَلَّكُمۡ تُفۡلِحُونَ٩٠ إِنَّمَا يُرِيدُ ٱلشَّيۡطَٰنُ أَن يُوقِعَ بَيۡنَكُمُ ٱلۡعَدَٰوَةَ وَٱلۡبَغۡضَآءَ فِي ٱلۡخَمۡرِ وَٱلۡمَيۡسِرِ وَيَصُدَّكُمۡ عَن ذِكۡرِ ٱللَّهِ وَعَنِ ٱلصَّلَوٰةِۖ فَهَلۡ أَنتُم مُّنتَهُونَ٩١﴾[المائدة: ۹۰-۹۱]
***
توضیح موضوع: در زمان جاهلیّت و قبل از ظهور اسلام، شراب خواری ومیگساری فوق‌العاده رواج داشت و به صورت یک بلای عمومی درآمده بود به طوری که عشق عرب جاهلی در سه چیز خلاصه می‌شد: شعر و شراب و جنگ.
از این رو اسلام برای آماده ساختن افکار و اذهان عمومی برای ریشه کن کردن میگساری، از روش «تحریم تدریجی» و مرحله به مرحله استفاده کرد، به این ترتیب که نخست در بعضی از سوره‌های مکّی، اشاراتی به زشتی این کار نمود چنان‌که در آیه‌ی ۶۷ سوره‌ی نحل می‌خوانیم:
﴿وَمِن ثَمَرَٰتِ ٱلنَّخِيلِ وَٱلۡأَعۡنَٰبِ تَتَّخِذُونَ مِنۡهُ سَكَرٗا وَرِزۡقًا﴾.
در اینجا «سَکَر» یعنی مسکر و شرابی را که از انگور و خرما می‌گرفتند درست در مقابل «رزق حسن» قرار داده است، و آن را یک نوشیدنی ناپاک و آلوده شمرده است.
ولی عادت زشت شرابخواری از آن ریشه‌دارتر بود که با این اشاره‌ها ریشه کن شود، به علاوه شراب، بخشی از درآمدهای اقتصادی آن‌ها را نیز تأمین می‌کرد، لذا هنگامی که مسلمانان به مدینه منتقل شدند و نخستین حکومت اسلامی تشکیل شد، دومین دستور در زمینه‌ی منع شرابخواری به صورت قاطع‌تری نازل گشت تا افکار را برای تحریم نهایی آماده‌تر سازد. در این زمان بود که آیه‌ی ۲۱۹ سوره‌ی بقره نازل گردید:
﴿يَسَۡٔلُونَكَ عَنِ ٱلۡخَمۡرِ وَٱلۡمَيۡسِرِۖ قُلۡ فِيهِمَآ إِثۡمٞ كَبِيرٞ وَمَنَٰفِعُ لِلنَّاسِ وَإِثۡمُهُمَآ أَكۡبَرُ مِن نَّفۡعِهِمَاۗ﴾[البقرة: ۲۱۹]
در این آیه، ضمن اشاره به منافع اقتصادی مشروبات الکلی برای بعضی از جوامع همانند جامعه‌ی جاهلیّت، اهمیت خطرات و زیان‌های بزرگ آن را که به درجات از منافع اقتصادی آن بیشتر است، یادآور می‌شود. به دنبال آن در آیه‌ی ۴۳ سوره‌ی نساء:
﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ لَا تَقۡرَبُواْ ٱلصَّلَوٰةَ وَأَنتُمۡ سُكَٰرَىٰ حَتَّىٰ تَعۡلَمُواْ مَا تَقُولُونَ﴾[النساء: ۴۳]
به مسلمانان صریحاً دستور داده شد که در حال مستی هرگز نماز نخوانند تا بدانند با خدای خود چه می‌گویند.
البته مفهوم این آیه آن نبود که در غیر حال نماز، نوشیدن شراب مجاز است، بلکه برنامه‌ی الهی، همان برنامه‌ی «تحریم تدریجی و مرحله به مرحله» بود. و به عبارت دیگر، این آیه نسبت به غیرحال نماز، سکوت داشت و صریحاً چیزی نمی‌گفت.
آشنایی مسلمانان به احکام اسلام و آمادگی فکری آن‌ها برای ریشه کن ساختن این مفسده‌ی بزرگِ اجتماعی که در اعماق وجود آن‌ها نفوذ کرده بود، سبب شد که دستور نهایی با صراحت کامل و بیان قاطع که حتّی بهانه‌جویان نیز نتوانند به آن ایراد گیرند، نازل گردید:
﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓاْ إِنَّمَا ٱلۡخَمۡرُ وَٱلۡمَيۡسِرُ وَٱلۡأَنصَابُ وَٱلۡأَزۡلَٰمُ رِجۡسٞ مِّنۡ عَمَلِ ٱلشَّيۡطَٰنِ فَٱجۡتَنِبُوهُ لَعَلَّكُمۡ تُفۡلِحُونَ٩٠﴾[المائدة: ۹۰]
به هر حال نوشیدن کم یا زیاد شراب حرام است و حکمت تحریم شرب آن، محافظت از دین، جسم، روان و مال و ثروت و عقل انسان مسلمان است.
و حد کسی که خود به شرابخواری اعتراف نموده یا دو نفر شاهد عادل و پرهیزگار به شرابخواری او شهادت داده‌اند، هشتاد ضربه‌ی تازیانه بر پشت او است.
و بهتر است که آدم شرابخوار را در ملأ عام بر روی زمین بنشانند، و با شلّاقی متوسط هشتاد ضربه بر پشت او زده شود.