فهرست موضوعی آیات قرآن

فرض کفایی

آنچه شارع، انجام آن را از مجموع مکلّفین طلب کرده است، نه از تک تک افراد مکلّف. پس هر گاه عده‌ای از این مجموعه، دستور مورد نظر را اجرا کنند، گناه از گردن بقیه‌ی مکلّفین ساقط می‌شود. و این را فرض کفایی گفته‌اند به این دلیل که عمل کردن بعضی از مکلفین به آن دستور کافی است برای رسیدن به هدف و مقصد شارع مقدس. همانند: امر به معروف و نهی از منکر، جواب سلام، جهاد، کسب علوم مختلف، انواع فنون، نماز جنازه و...

پس جهاد در مقابله با دشمنان دین و نظام اسلامی و آن‌هایی که جنگ را علیه مسلمانان آغاز می‌کنند، فرض کفایی است. بدین معنی که هر گاه به اندازه‌ی کافی برای رویارویی با آن‌ها افراد و امکانات فراهم شد، مسئولیت آن از دوش بقیه‌ی مردم ساقط می‌شود.

و این در صورتی است که مسلمانان ابتدا به جنگ کنند، آن هم برای دعوت کفّار به سوی اسلام و یا برای اجرای دستورات اسلامی، و گرنه در صورتی که آنان هجوم بیاورند، و یا اگر پیشوا و یا فرماندهان نظامی مسلمانان افراد به خصوصی را برای جهاد فرا بخواند، بر آنان واجب است که اطاعت نمایند. همچنین در صورتی که سرزمین مسلمانان مورد تهاجم دشمنان قرار گیرد، مقابله‌ی همه جانبه با آن‌ها، بر همه حتّی بر زنان هم واجب و فرض عین می‌شود.

پس می‌توان گفت که در حالت‌های ذیل جهاد فرض عین می‌باشد:

۱. هنگامی که دشمن، شهری از شهرهای ممالک اسلامی را اشغال کرده و یا لشکریانش را برای این کار به حرکت درآورده باشد و یا برای هجوم و حمله به ممالک اسلامی قیام کرده باشد و یا قصد یک گروه خاصّ و یا طایفه‌ای از مسلمانان را داشته باشد.

۲. هنگامی که خلیفه یا امیرالمؤمنین و یا رهبر اسلامی به گروه و طایفه‌ای دستور خروج جهت قتال و جهاد را صادر نماید، بر آن گروه فرض عین می‌باشد و تخلّف از حکمِ حاکم، حرام است. پس در چنین صورتی نیز جهاد کردن برای این گروه فرض عین می‌باشد.

۳. هنگامی که مجاهدانِ داوطلب، در معرکه‌ای رو در روی دشمن قرار گرفته باشند، در اینجا دیگر جهاد بر آنان فرض عین می‌باشد و ترک کردن و فرار از میدان نبرد، درست نیست.