مشروعیّت استنباط
﴿وَلَوۡ رَدُّوهُ إِلَى ٱلرَّسُولِ وَإِلَىٰٓ أُوْلِي ٱلۡأَمۡرِ مِنۡهُمۡ لَعَلِمَهُ ٱلَّذِينَ يَسۡتَنۢبِطُونَهُۥ مِنۡهُمۡۗ وَلَوۡلَا فَضۡلُ ٱللَّهِ عَلَيۡكُمۡ وَرَحۡمَتُهُۥ لَٱتَّبَعۡتُمُ ٱلشَّيۡطَٰنَ إِلَّا قَلِيلٗا﴾[النساء: ۸۳]
***
توضیح موضوع: دانشمندان اسلامی براساس آیات قرآن و احادیث نبوی، به وجوب اجتهاد و ضرورت مجتهدان در هر عصر و زمانی تأکید فروان داشته‌اند و به خوبی درمی‌یابیم که در مواجه با مشکلات جز با احیای اجتهاد نمی‌توان به نیرومند کردن شریعت دل بست. البته باید دانست که شریعت الهی محتاج بازسازی نیست، زیرا آن از جانب خداوند علیم است، بلکه فهم و درک ما از شریعت است که مدام نیاز به احیاء و بازسازی دارد. چون پرسش‌های هر عصری، فرزند و زاییده‌ی آن عصرند، و قبل از بلوغ علمی زمانه، ممکن نیست که پاسخ آن پرسش‌ها بر خاطر کسی جز معصوم عبور کند. لذا چون دانش‌ها نوشونده‌اند بنابراین پرسش‌ها و به تبع آن پاسخ‌های شریعت به آن هم نو می‌شوند و درد جدید را با داروی جدید مداوا می‌نماید.
و براستی که اجتهاد و استنباط، به شریعت اسلام باروری و حاصلخیزی عطا می‌کند و به آن برای رهبری زمام امور زندگی در جهت اهداف و مقاصد شارع، قدرت سرشاری می‌بخشد بدون اینکه از حدود حریم الهی تجاوز کند و یا حقوق انسانی را پایمال نماید.
و کسانی که در ارتباط با استنباط و استخراج احکام شریعت سروکار دارند باید دارای شرایطی باشند که جز با وجود آن شرایط، توانایی احراز مقام اجتهاد را نخواهند داشت و این شرایط عبارتنداز:
آشنایی با قرآن کریم، آشنایی با اسباب نزول قرآن، آگاهی از آیات ناسخ و منسوخ، آشنایی با سنّت پیامبر اکرم ج، آشنایی با زبان و ادبیات عرب، آشنایی با موارد اجماع، آشنایی با علم اصول فقه، آگاهی از اهداف و مقاصد شریعت، آگاهی از وضعیت زندگی مردم (جامعه‌شناسی)، عدالت و تقوا، آشنایی با فروع فقهی و اصول دین.
به هر حال شریعت اسلام، خاتم و نگین شریعت‌هایی است که حامل هدایت الهی برای بشریت بوده‌اند و خداوند متعال آن را با ویژگی‌های فراگیر، جاویدان، و جهان‌شمول، آراسته گردانید، لذا آن شریعت برای همه‌ی جهانیان از هر نژاد و رنگی، از هر قوم و محیطی و در تمام زمینه‌ها و حالات مختلف زندگی، تا روز رستاخیز رحمت و برکتی از سوی خداوند می‌باشد.
خداوند متعال اصول و احکامی را در آن شریعت مقدس به ودیعت نهاده که بدان وسیله قوانین و ارشادات آن، در هر زمان و مکان و در تمام عرصه‌های تکامل و پیشرفت جهان، جوابگوی مقتضیات و خواسته‌های بشریّت است، و آن به این دلیل است که خداوند علیم و حکیم از یک طرف صفت کشش و انعطاف‌پذیری را در آن شریعت قرار داده و از طرف دیگر در پیوند با احکام اجرایی، مسائل و احکامی که فاقد دلیل قطعی هستند، منبع اجتهاد و استنباط و استخراج را برای دانشمندان اسلامی تشریع فرموده است. بنابراین شریعت حلّال و بیانگر حکم هر قضیه‌ی جدید و نوینی [مستحدثه] است و همراه با پیشرفت زمان و تکامل بشریت همراه با ارائه برنامه‌های عالی و معالجه‌ی هر درد جدیدی با داروی جدید از داروخانه‌ی خود نه با داروهای وارداتی از داروخانه‌های شرق و غرب، جامعه را به عالی‌ترین درجه‌ی کمال انسانیّت و تعالی قوانین گسیل می‌دارد.