فیض الباری شرح مختصر صحیح البخاری- جلد دوم

۲۳- باب: مَا يُصَلَّى بَعْدَ العَصْرِ مِنَ الفَوائِتِ وَنَحوِهَا
باب [۲۳]: نمازهای قضائی را که می‌توان بعد از عصر اداء نمود

۳۶۲- عَنْ عَائِشَةَ ل، قَالَتْ: وَالَّذِي ذَهَبَ بِهِ، مَا تَرَكَهُمَا حَتَّى لَقِيَ اللَّهَ، وَمَا لَقِيَ اللَّهَ تَعَالَى حَتَّى ثَقُلَ عَنِ الصَّلاَةِ، وَكَانَ يُصَلِّي كَثِيرًا مِنْ صَلاَتِهِ قَاعِدًا - تَعْنِي الرَّكْعَتَيْنِ بَعْدَ العَصْرِ - «وَكَانَ النَّبِيُّ جيُصَلِّيهِمَا، وَلاَ يُصَلِّيهِمَا فِي المَسْجِدِ، مَخَافَةَ أَنْ يُثَقِّلَ عَلَى أُمَّتِهِ، وَكَانَ يُحِبُّ مَا يُخَفِّفُ عَنْهُمْ» [رواه البخاری: ۵٩٠].

۳۶۲- از عائشهلروایت است که گفت: قسم به ذاتی‌که روح آن حضرت جرا قبض نمود، که پیامبر خدا جتا هنگام رحلت خود، خواندن دو رکعت نماز بعد از عصر را ترک نکردند، و تا وقتی که نماز خواندن برای ایشان مشکل نگردید، به لقاء الله نپیوستند.

وبسا می‌شد که نمازهای خود را به طور نشسته اداء می‌نمودند.

و مراد عائشهلاز این نماز ها، دو رکعت نماز بعد از عصر است، و پیامبر خدا جاین دو رکعت نماز را در مسجد اداء نمی‌کردند، تا مبادا سبب زحمت امت خود گردند، در حالی که همیشه دوست داشتند تا سبب تخفیف برای امت خود باشند [۴٧].

۳۶۳- وَعَنْهَا - ل- قَالَتْ: «رَكْعَتَانِ لَمْ يَكُنْ رَسُولُ اللَّهِ جيَدَعُهُمَا سِرًّا وَلاَ عَلاَنِيَةً: رَكْعَتَانِ قَبْلَ صَلاَةِ الصُّبْحِ، وَرَكْعَتَانِ بَعْدَ العَصْرِ [رواه البخاری: ۵٩۲].

۳۶۳- و از عائشهلروایت است که گفت: دو نماز بود که پیامبر خدا جهیچگاه آن‌ها را در پنهان و آشکارا ترک نمی‌کردند، دو رکعت پیش از نماز صبح، و دو رکعت بعد از نماز عصر [۴۸].

[۴٧] از احکام و مسائل متعلق به این حدیث آنکه: اینکه در احادیث گذشته آمده است که پیامبر خدا جاز نماز خواندن بعد از عصر نهی نموده‌اند، و در این حدیث آمده است که خودشان به طور مستمر تا آخرین ایام حیات خود بعد از عصر، دو رکعت نماز می‌خواندند، سببش این است که: خواندن دو رکعت نماز بعد از نماز عصر، خاص برای خود پیامبر خدا جبود، و نهی از خواندن آن دو رکعت، نسبت به دیگر افراد امت است، و دلیل آن حدیثی است که ابو داود روایت کرده است، و در آن حدیث آمده است که: «پیامبر خدا جبعد از نماز عصر نماز می‌خواندند، و دیگران را از آن منع می‌کردند، وصوم وصال می‌گرفتند، و دیگران را از آن نهی می‌کردند.» [۴۸] از احکام و مسائل متعلق به این حدیث آنکه: ۱) مراد از اینکه پیامبر خدا جدو نماز را در پنهان و آشکارا ترک نمی‌کردند، این است که چه تنها بودند، و چه با مردم بودند، این دو نماز را ترک نمی‌کردند، یکی دو رکعت نماز پیش از صبح، و دیگری دو رکعت نماز بعد از نماز عصر. ۲) بین این حدیث که می‌گوید پیامبر خدا جهیچگاه دو رکعت نماز بعد از عصر را ترک نمی‌کردند، و بین حدیث معاویهسکه این چیز را نفی می‌کند، در ظاهر اختلاف وجود دارد، ولی از نگاه قانون اصولی که می‌گوید: (مثبت بر نافی مقدم است)، حدیث عائشهلرا مقدم شمرده و می‌گوئیم که عائشهلچون دیده است که پیامبر خدا جهمیشه بعد از عصر دو رکعت نماز می‌خواندند، آنچه را که دیده است، از آن خبر داده است، و معاویهسچون ندیده است که پیامبر خدا جبعد از عصر دو رکعت نماز خوانده باشند، از آنچه که علم داشته است، خبر داده است، و اینکه در حدیث معاویهسآمده است که پیامبر خدا جاز خواندن این دو رکعت نماز منع می‌کردند، دلالت بر این دارد که خواندن این دو رکعت نماز بعد از عصر خاص به خود نبی کریم جبوده است، ولی دیگران را از خواند این دو رکعت نماز منع می‌کردند.