فیض الباری شرح مختصر صحیح البخاری- جلد دوم

باب: ما يُنْهَى مِنَ الكَلاَمِ فِي الصَّلاَةِ
باب [۱]: سخن زدنی که در نماز ممنوع است

۶۲۴- عَنْ ابْنِ مسْعُودٍ س، قَالَ: كُنَّا نُسَلِّمُ عَلَى النَّبِيِّ جوَهُوَ فِي الصَّلاَةِ، فَيَرُدُّ عَلَيْنَا، فَلَمَّا رَجَعْنَا مِنْ عِنْدِ النَّجَاشِيِّ سَلَّمْنَا عَلَيْهِ، فَلَمْ يَرُدَّ عَلَيْنَا، وَقَالَ: «إِنَّ فِي الصَّلاَةِ شُغْلًا» [رواه البخاری: ۱۱٩٩].

۶۲۴- از ابن مسعودسروایت است که گفت: بر پیامبر خدا جدر حالی که مشغول نمازخواندن بودند، سلام می‌دادیم، و ایشان سلام ما را (جواب) می‌دادند، چون از نزد (نجاشی) [۳٧۳]برگشتیم و بر ایشان سلام دادیم، سلام ما را (جواب) ندادند، و فرمودند: «در نماز مشغولیت دیگری است» [۳٧۴].

۶۲۵- وفي رواية عَنْ زَيْدُ بْنُ أَرْقَمَ س: كان أَحَدُنَا يكلِّم صَاحِبَهُ في الصَّلاة، حَتَّى نَزَلَتْ: ﴿حَٰفِظُواْ عَلَى ٱلصَّلَوَٰتِ﴾. الآيَةَ، فَأُمِرْنَا بِالسُّكُوتِ» [رواه البخاری: ۱۲٠٠].

۶۲۵- و در روایتی از زید بن أرقمس [۳٧۵]آمده است که گفت: مایان در نماز با یکدیگر سخن می‌زدیم، تا اینکه این قول خداوند نازل گردید که: ﴿به ادای نمازها و نماز میانی پابند باشید، و فروتنانه برای خدا نماز را اداء نمائید﴾، و همان بود که امر به سکوت کردن شدیم [۳٧۶].

[۳٧۳] نجاشی لقب پادشاهان حبشه است، همانطوری که (قیصر) لقب پادشاهان روم، و (کسری) لقب پادشاهان فرس است، و بعد از اینکه مسلمانان مورد آزار و اذیت کفار قریش قرار گرفتند پیامبر خدا جبرای آن‌ها گفتند که به حبشه هجرت نمایند، و تفصیل قصۀ هجرت به حبشه قبلاً گذشت، و این هجرت اولین هجرت در اسلام و در رجب سال پنجم نبوت بود. [۳٧۴] از احکام و مسائل متعلق به این حدیث آنکه: ۱) سخن‌زدن در نماز در اول اسلام مباح بود و بعد از آن منسوخ شد. ۲) در موضوع رد سلام در هنگام نماز خواندن بین علماء اختلاف است: بعضی از علماء و از آن جمله سعید بن مسیب/می‌گوید: باید به نطق رد سلام نمود، یعنی: اگر کسی که در حال نماز خواندن است سلام داده می‌شود، باید در جواب بگوید: علیکم السلام، امام مالک و شافعی و احمد رحمهم الله می‌گویند: مستحب است که جواب سلامش را به اشاره بدهد، یعنی: به سر و یا چشم و یا دست جواب سلام او را بگوید، امام ابو حنیفه/می‌گوید: جواب سلامش را بعد از نماز بگوید، امام ابو یوسف/می‌گوید: نباید جواب سلامش را داد، نه در داخل نماز، و نه بعد از نماز. و آنچه که به نظر راقم می‌رسد این است که نباید انسان به شخصی که مشغول نماز خواندن است سلام بدهد، زیرا این کار سبب تشویق ذهنی و مشغولیت قلبی نمازگذار در داخل نماز می‌گردد، و این کار است که با نماز سازگاری ندارد، و اگر کسی بر وی سلام داد، چون سلام‌دادن بر وی مناسب نیست، گفتن جواب سلام نیز مناسب نیست، و این همان چیزی است که امام ابویوسف/می‌گوید، والله تعالی أعلم. [۳٧۵] وی زید بن ارقم بن زید انصاری است، در صدق خبری که از منافقین برای پیامبر خدا جآورده بود، خداوند متعال این آیه را نازل ساخت، ﴿إِذَا جَآءَكَ ٱلۡمُنَٰفِقُونَ قَالُواْ نَشۡهَدُ إِنَّكَ لَرَسُولُ ٱللَّهِۗ وَٱللَّهُ يَعۡلَمُ إِنَّكَ لَرَسُولُهُۥ وَٱللَّهُ يَشۡهَدُ إِنَّ ٱلۡمُنَٰفِقِينَ لَكَٰذِبُونَ﴾، در جنگ صفین در صف علیسقرار داشت، در کوفه سکنی گزین گردید، و در همانجا در سال شصت وهشت هجری وفات نمود، أسد الغابه (۲/۲۱٩-۲۲٠). [۳٧۶] از احکام و مسائل متعلق به این حدیث آنکه: ۱) مراد از (نماز میانی) در این آیه، در نزد جمهور علماء نماز عصر است. ۲) اگر کسی در نمازش قصداً سخن بزند، در نزد جمهور علماء نمازش فاسد می‌شود. ۳) اگر کسی به طور فراموشی سخن زد، در صورتی که کلامش اندک باشد، در نزد امام شافعی/نمازش فاسد نمی‌شود، ولی جمهور علماء و از آن جمله احناف می‌گویند: نمازش فاسد می‌شود، و در این موضوع فرقی بین قصد و سهو، و سخن کم و سخن بسیار نیست.