فیض الباری شرح مختصر صحیح البخاری- جلد دوم

۵٧- باب: القِرَاءَةِ فِي المَغْرِبِ
باب [۱٠]: قراءت در نماز مغرب

۴۳۸- عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبَّاسٍ ب: إِنَّ أُمَّ الفَضْلِ سَمِعَتْهُ وَهُوَ يَقْرَأُ: ﴿وَٱلۡمُرۡسَلَٰتِ عُرۡفٗا ١﴾فَقَالَتْ: يَا بُنَيَّ، وَاللَّهِ لَقَدْ ذَكَّرْتَنِي بِقِرَاءَتِكَ «هَذِهِ السُّورَةَ، إِنَّهَا لَآخِرُ مَا سَمِعْتُ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ جيَقْرَأُ بِهَا فِي المَغْرِبِ» [رواه البخاری: ٧۶۳].

۴۳۸- روایت است که عبدالله بن عباسبروزی سوره ﴿وَٱلۡمُرۡسَلَٰتِ عُرۡفٗا ١﴾را تلاوت می‌نمود، (أم فضل)لآن را شنید و گفت:

ای فرزندم! به خداوند سوگند است که از تلاوت این سوره، [تلاوت پیامبر خدا ج]را به یادم دادی، و این آخرین سوره بود که تلاوت آن را در نماز مغرب از پیامبر خدا جشنیدم [۱۳۶].

۴۳٩- عَنْ زَيْد بْن ثَابِتٍ سقَالَ: «سَمِعْتُ النَّبِيَّ جيَقْرَأُ بِطُولَى الطُّولَيَيْنِ» [رواه البخاری: ٧۶۴].

۴۳٩- از زید بن ثابتس [۱۳٧]روایت است که گفت: پیامبر خدا جرا شنیدم که در نماز مغرب یکی از دراز ترین دو سوره دراز را می‌خواندند [۱۳۸].

[۱۳۶] از احکام و مسائل متعلق به این حدیث آنکه: ۱) مراد از (ام فضل) مادر ابن عباس است، و نامش لبابه بنت حارث همسر عباسساست، و همین لبابه خواهر میمونه بنت حارث همسر پیامبر خدا جاست. ۲) این نمازی را که ام فضل روایت می‌کند، آخرین نماز پیامبر خدا جبود، و این نماز را در خانه خود در بستر مریضی اداء نمودند، و در وفات پیامبر خدا جامام بخاری از حدیث ابن شهاب روایت می‌کند که: (بعد از این نماز پیامبر خدا جبرای ما دیگر نمازی نخواندند). ۳) در حدیث عائشهلآمده است که آخرین نمازی را که پیامبر خدا جبرای ما خواندند نماز پیشین بود، و در این حدیث آمده است که آخرین نماز، نماز شام بود، و در توفیق بین او دو حدیث علماء گفته‌اند که مراد از حدیث عائشهلنماز پیشینی است که پیامبر خدا جدر مسجد اداء نمودند، و مراد از نمازی که ام فضل روایت می‌کند، نماز شامی است که در خانه خود اداء کرده بودند، و این چیز در بعضی روایات هم آمده است، پس خلاصه اینکه: آخرین نمازی را که پیامبر خدا جدر مسجد اداء کردند نماز پیشین بود، و آخرین نمازی را که در خانه خود اداء کردند، نماز شام بود. ۴) قابل توجه است که نبی کریم جدر حال صحت خود اگر صدای گریه طفلی را می‌شنیدند، نماز را کوتاه می‌خواندند، و برای کسانی از صحابه که برای مردم امامت می‌دادند توصیه می‌کردند که حال مردم را مراعات نمایند، زیرا احتمال دارد که در بین مردم اشخاص مریض و یا پیر وجود داشته باشند، و یا کسانی باشند که کار ضروری داشته باشند، ولی نماز شامی را که در خانه خود خواندند، با آنکه مریض بودند، از سوره‌های متوسط خواندند، زیرا آن احتمالاتی را که ذکر می‌کردند، وجود نداشت، پس کسانی که به مردم امامت می‌دهند، و یا دیگر امور مردم را بر عهده دارند، به مشاکل مردم توجه داشته، و کاری نکنند که سبب ایجاد مشکلات برای آن‌ها گردد. [۱۳٧] وی زید بن ثابت بن ضحاک انصاری خزرجی است، یکی از علمای صحابه و کتبه وحی بود، و یکی از کسانی است که قرآن کریم را در زمان خلافت ابوبکر صدیقسجمع کرد، پیامبر خدا جاو را امر کردند که سریانی را بیاموزد، خودش می‌گوید که سریانی را در هفده روز یاد گرفتم، در مرتبه از علم و دانش رسیده بود که روزی می‌‌خواست بر اسپ سوار شود، شخصیتی چون ابن عباسبآمد که رکابش اسپش را بگیرد، گفت: ای پسر کاکای پیامبر خدا جپس برو، ابن عباسبگفت که: نه خیر پس نمی‌روم، با علماء و بزرگان باید چنین کرد، به شهادت نبی کریم جعلم فرائض را از همگان بهتر می‌دانست، دارای فضائل بسیار است، در سال چهل وپنج هجری وفات یافت، (الاصابه: ۱/۵۶۱-۵۶۲). [۱۳۸] از احکام و مسائل متعلق به این حدیث آنکه: ۱) مراد از دو سوره دراز طوری که در روایات دیگری آمده است: سوره (مائده، و اعراف) و یا سوره (انعام و اعراف) است، که پیامبر خدا جیکی از این دو سوره را در نماز شام تلاوت می‌نمودند، و سور‌ه‌های دراز در قرآن کریم شش سوره است به این تفصیل: أ) سورۀ بقره: (۲۸۶) آیت، (۶۱۲۱) کلمه، و (۲۵۵٠٠) حرف. ب) سورۀ آل عمران: (۲٠٠) آیت، (۳۴۸۱) کلمه، و (۱۴۵۲۵) حرف. ج) سورۀ نساء: (۱٧۵) آیت، (۳٧۴۵) کلمه، و (۱۶٠۳٠) حرف. د) سورۀ مائده: (۱۲۲) آیت، (۱۸٠۴) کلمه، و (۱۱٧۸۳) حرف. ه) سورۀ أنعام: (۱۶۶) آیت، (۳٠۵۲) کلمه، و (۱۲۴۲۲) حرف. و) سورۀ أعراف: (۲٠۶) آیت، (۳۳۲۵) کلمه، و (۱۴٠۱٠) حرف. ۲) در چگونگی قراءت پیامبر خدا جیکی از دو سورۀ (مائده، و اعراف) و یا سورۀ (انعام و اعراف) را در نماز شام، بین علماء اختلاف است، زیرا در خواندن سوره مانند سوره (اعراف)، وقت نماز شام خارج گردیده و وقت نماز خفتن داخل می‌گردد، و اشهر این اقوال سه قول است. قول اول) امام خطابی شافعی/می‌گوید: پیامبر خدا جدر رکعت اول آنقدر تلاوت می‌کردند که هنوز وقت شام باقی بود، و بقیه سوره را در رکعت دوم تلاوت می‌کردند، ولو وقت شام خارج شده بود، زیرا مهم آن است که حد اقل یک رکعت در وقت اصلی نماز واقع گردد. قول دوم) امام طحاوی حنفی/می‌گوید: مراد از تلاوت سوره اعراف آن است که بعضی از آن سوره را تلاوت می‌کردند، نه تمام سوره را، و این از باب اطلاق کل به اسم جزء است. قوم سوم) قول امام عینی حنفی/است که می‌گوید: (پیامبر خدا جدر قراءت قرآن خصوصیتی دیگری داشتند، که می‌توانستند با مراعات قواعد تلاوت و ادای کامل حروف، مقدار زیادی از قرآن را در وقت‌اندکی بخوانند، چنان‌چه داود÷امر می‌کرد که مرکبش را زین کنند، و تا وقتی که مرکبش زین می‌شد، تمام زبور را تلاوت می‌کرد، و پیامبر خدا جبه چنین تلاوتی اولی و افضل است.) و من خودم تلاوت سوره (اعراف) را عملاً تجربه کردم، اگر ‌اندکی سریع‌تر تلاوت گردد، در ظرف (۱٧) الی (۱۸) دقیقه تلاوت می‌شود، و با رکوع و سجده و قیام و قعود، ادای نماز شام، وقتی را در حدود (۲۲) دقیقه دربر می‌گیرد، و اگر از ابتدای وقت به نماز شروع شود، با تلاوت سوره (اعراف) پیش از آنکه وقت شام خارج شود، نماز شام اداء می‌گردد، و لزومی برای این تاویلات باقی نمی‌ماند، و اگر تاویلات را در نظر بگیریم، تاویل امام عینی/دلنشین‌تر به نظر می‌رسد، و بالاخص آنکه در بعضی روایات آمده است که در رکعت دوم سوره (انعام) را می‌خواندند، که البته در این صورت ادای نماز مغرب وقتی را در حدود چهل الی چهل و پنج دقیق دربر می‌گیرد، و به هر تاویلی غیر از تاویل امام عینی/وقت شام خارج می‌شود، و الله تعالی اعلم بالصواب.