هشدار از علم بی‌فایده:
* آنچه که دانستن آن ضروری می‌باشد این است که علم به طور عام یا مفید می‌باشد و یا غیر مفید، و نبی مکرم ج از علمی که بی‌منفعت است، به الله متعال پناه برده‌اند؛ چنانکه از زید بن ارقم س روایت است که گفت: یکی از دعاهای پیامبر ج این بود: «اللهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنْ عِلْمٍ لَا يَنْفَعُ، وَمِنْ قَلْبٍ لَا يَخْشَعُ، وَمِنْ نَفْسٍ لَا تَشْبَعُ، وَمِنْ دَعْوَةٍ لَا يُسْتَجَابُ لَهَا»[١٣] «بار الها! به تو پناه می‌برم از دانشی که سودمند نیست و قلبی که خشوع ندارد و نفسی که سیر نمی‌شود و دعایی که اجابت نمی‌گردد» [به روایت مسلم].
* از جابر س روایت است که گفت: پیامبر ج فرمود: «سَلُوا اللَّهَ عِلْمًا نَافِعًا، وَتَعَوَّذُوا بِاللَّهِ مِنْ عِلْمٍ لَا يَنْفَعُ»[١٤]. «از الله ﻷ علمی سودمند بخواهید، و از علمی که سود ندهد به الله متعال پناه ببرید» [به روایت ابن ماجه].
و پناه‌بردن به الله متعال از علمی که سودمند نیست، دالّ بر این است که در چنین علمی شر و زیانی وجود دارد که می‌باید از آن اجتناب ورزید.
* پس طالب علم باید به علمی اعتنا ورزد که در دنیا و آخرت او سودمند واقع گردد و وقت خود را در علم بی‌فایده ضایع نسازد.
* علم بی‌فایده به دو گونه تفسیر شده است: اول: علوم مضر، و دوم: عدم نفع‌بردن از علومی که در اصل سودمند است و سببی از اسباب باعث شده که از برکت آن علم استفاده نشود.
* از جمله علوم مضر جادو، تَنجیم (رصد ستارگان و حکم کردن در احوال عالم به وسیله آن)، کهانت (غیب‌گویی)، علم کلام، فلسفه و غیره می‌باشند.
* علومی که بی‌فایده هستند از بارزترین نشانه‌های شناخت این علوم این است که آموختن آن بنده را به مخالفت با کتاب الله و سنت رسول الله می‌کشاند.
پس هر علمی که مانع اطاعت الله ﻷ می‌شود، یا معصیتی را مزین می‌سازد، یا آنچه را که شریعت قبیح دانسته تحسین می‌کند، یا آنچه را که شریعت تحسین نموده قبیح نشان می‌دهد، مفید نیست.
* کنجکاوی شاید متعلم را به مطالعۀ چیز‌های بی‌فایده بکشاند؛ که در نتیجه خود را به فتنه دچار خواهد کرد درحالی که از علم کافی بهره‌مند نیست.
الله متعال می‌فرماید: ﴿فَلۡيَحۡذَرِ ٱلَّذِينَ يُخَالِفُونَ عَنۡ أَمۡرِهِۦٓ أَن تُصِيبَهُمۡ فِتۡنَةٌ أَوۡ يُصِيبَهُمۡ عَذَابٌ أَلِيمٌ٦٣﴾[النور: ٦٣] «پس کسانی که با فرمان او مخالفت می‌کنند؛ باید بترسند از این که فتنه‌ای آن‌ها را فرا گیرد، یا عذابی دردناک به آن‌ها برسد».
* برخی از متعلمین به علم کلام فریفته و مجذوب شده‌اند درحالی که در گذشته از آن در امان بودند، و این سبب مخالفت هدایت الله متعال و عدم پیروی از راه مسلمانان است.
[١٣]- صحيح مسلم: ٢٧٢٢.
[١٤]- سنن ابن ماجه: ٣٨٤٣. حكم آلبانی: حَسَن.