برانگیختن بعد از مرگ
قول شیخ / است که: «بطور قطع انسان‌ها پس از مردن برانگیخته خواهند شد، به دلیل این فرموده الله متعال: ﴿۞مِنۡهَا خَلَقۡنَٰكُمۡ وَفِيهَا نُعِيدُكُمۡ وَمِنۡهَا نُخۡرِجُكُمۡ تَارَةً أُخۡرَىٰ٥٥﴾[طه: ٥٥] «(ما) شما را از آن (زمین) آفریدیم، و در آن بازمی‌گردانیم، و بار دیگر شما را از آن بیرون می‌آوریم».
و می‌فرماید: ﴿وَٱللَّهُ أَنۢبَتَكُم مِّنَ ٱلۡأَرۡضِ نَبَاتٗا١٧ ثُمَّ يُعِيدُكُمۡ فِيهَا وَيُخۡرِجُكُمۡ إِخۡرَاجٗا١٨﴾[نوح: ١٧-١٨] «و الله شما را همچون گیاه و نباتی از زمین رویانید * سپس شما را به آن (زمین) بازمی‌گرداند، و بار دیگر شما را بیرون می‌آورد».
* مسأله بعث یا زنده‌شدن پس از مرگ، از مسایل بااهمیت و بزرگ دین اسلام می‌باشد، بلکه اصلی از اصول ایمان است زیرا اگر کسی به برانگیخته‌شدن بعد از مرگ ایمان نیاورد، به آنچه از حساب و جزا که بر آن مرتبط است نیز ایمان نمی‌آورد.
* و به خاطر اهمیت این اصل و زشتی کفر کسی که تکذیب می‌کند، مکرراً در قرآن بر آن تأکید صورت گرفته است، و الله متعال بیان بَعث را با دلایل و تأکیدات مختلف مورد تأکید قرار داده است طوری که می‌فرماید: ﴿قُلۡ بَلَىٰ وَرَبِّي لَتُبۡعَثُنَّ ثُمَّ لَتُنَبَّؤُنَّ بِمَا عَمِلۡتُمۡۚ﴾ [التغابن: ٧] «(ای پیامبر!) بگو: آری، به پروردگارم سوگند، یقیناً (همه) برانگیخته خواهید شد، آنگاه از آنچه می‌کردید به شما خبر داده خواهد شد».
الله متعال صحیح‌بودن وقوع بعث را با قسم توضیح داده است، و این تأکیدی بر رخ‌دادن آن است.
الله متعال می‌فرماید: ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلنَّاسُ إِن كُنتُمۡ فِي رَيۡبٖ مِّنَ ٱلۡبَعۡثِ فَإِنَّا خَلَقۡنَٰكُم مِّن تُرَابٖ ثُمَّ مِن نُّطۡفَةٖ ثُمَّ مِنۡ عَلَقَةٖ ثُمَّ مِن مُّضۡغَةٖ مُّخَلَّقَةٖ وَغَيۡرِ مُخَلَّقَةٖ لِّنُبَيِّنَ لَكُمۡۚ﴾ [الحج: ٥] «ای مردم! اگر از برانگیخته‌شدن در شک هستید، پس (به این نکته دقت کنید:) همانا ما شما را از خاک آفریدیم، سپس از نطفه، و بعد از خون بسته شده، سپس از مضغه (پاره گوشتی) شکل یافته و شکل نایافته، تا (قدرت و حکمت خود را) برای شما آشکار سازیم». وقتی الله تعالی بیان نمود که خلقت ما را از خاک آغاز نموده، سپس از نطفه، دلیلی است که او تعالی به برانگیختن پس از مرگ ما نیز قادر و توانا است؛ چون آن ذاتی که ما را خلق نمود درحالی که قبل از آن هیچ چیزی نبودیم، قادر است که بعد از مرگ، ما را به زندگانی دنیا برگرداند، پس استدلال به آغاز خلقت، امکان زنده‌شدن دوباره را می‌رساند، و این دلیلی بزرگی است که در قرآن کریم مکررا مورد تأکید قرار گرفته است، طوری که الله متعال می‌فرماید: ﴿وَهُوَ ٱلَّذِي يَبۡدَؤُاْ ٱلۡخَلۡقَ ثُمَّ يُعِيدُهُۥ وَهُوَ أَهۡوَنُ عَلَيۡهِۚ وَلَهُ ٱلۡمَثَلُ ٱلۡأَعۡلَىٰ فِي ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِۚ وَهُوَ ٱلۡعَزِيزُ ٱلۡحَكِيمُ٢٧﴾[الروم: ٢٧] «و او کسی است كه آفرینش را آغاز می‌کند، سپس آن را بازمی‌گرداند و این (بازگرداندن) بر او آسان‌تر است، و وصف والاتر در آسمان‌ها و زمین برای او است، و او پیروزمندِ حکیم است».
و می‌فرماید: ﴿وَمِنۡ ءَايَٰتِهِۦٓ أَنَّكَ تَرَى ٱلۡأَرۡضَ خَٰشِعَةٗ فَإِذَآ أَنزَلۡنَا عَلَيۡهَا ٱلۡمَآءَ ٱهۡتَزَّتۡ وَرَبَتۡۚ إِنَّ ٱلَّذِيٓ أَحۡيَاهَا لَمُحۡيِ ٱلۡمَوۡتَىٰٓۚ إِنَّهُۥ عَلَىٰ كُلِّ شَيۡءٖ قَدِيرٌ٣٩﴾[فصلت: ٣٩] «و از نشانه‌های او (این) است که زمین را خشک (و بی‌جان) می‌بینی، پس هنگامی که آب (باران) را بر آن فرو فرستیم، به جنبش درآید و برویاند، بی‌گمان کسی که آن را زنده کرد، یقیناً مردگان را زنده می‌کند، بی‌شک او بر هرچیز توانا است».
الله تعالی مثالی از آنچه با چشمانمان می‌بینیم برای ما بیان فرمود که عبارت از زنده‌کردن زمین بعد از مرگش با آب و نباتات است، پس ذاتی که آن را زنده کرد، قادر است که مردگان را نیز دوباره زنده کند، و این استدلالی است که با نظیر آن صورت گرفته است؛ یعنی کسی که قادر بر این کار باشد قادر به نظیر و مانند آن نیز هست.
* و می‌فرماید: ﴿أَوَ لَمۡ يَرَوۡاْ أَنَّ ٱللَّهَ ٱلَّذِي خَلَقَ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضَ وَلَمۡ يَعۡيَ بِخَلۡقِهِنَّ بِقَٰدِرٍ عَلَىٰٓ أَن يُحۡـِۧيَ ٱلۡمَوۡتَىٰۚ بَلَىٰٓۚ إِنَّهُۥ عَلَىٰ كُلِّ شَيۡءٖ قَدِيرٞ٣٣﴾[الأحقاف: ٣٣] «آیا ندیده‌اند که الله همان ذاتی است که آسمان‌ها و زمین را آفریده، و در آفرینش آن‌ها (ناتوان و) درمانده نشده است، قادر است بر آنکه مرده‌ها را زنده کند؟! بله، او بر هر کاری قادر است». و این استدلال با اولویت است، زیرا کسی که قادر بر آفرینش بزرگ‌تر و سخت‌تر باشد بدون شک قادر به آفرینش کوچک‌تر نیز هست، طوری که الله متعال می‌فرماید: ﴿لَخَلۡقُ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ أَكۡبَرُ مِنۡ خَلۡقِ ٱلنَّاسِ وَلَٰكِنَّ أَكۡثَرَ ٱلنَّاسِ لَا يَعۡلَمُونَ٥٧﴾[غافر:٥٧] «مسلماً آفرینش آسمان‌ها و زمین بزرگ‌تر از آفرینش مردم است، و اما بیشتر مردم نمی‌دانند».
و می‌فرماید: ﴿مَّا خَلۡقُكُمۡ وَلَا بَعۡثُكُمۡ إِلَّا كَنَفۡسٖ وَٰحِدَةٍۚ﴾ [لقمان: ٢٨] «آفرینش و برانگیختن (همۀ) شما (در روز قیامت) جز مانند (آفرینش و زنده‌کردن) یک تن بیش نیست». و می‌فرماید: ﴿هُوَ ٱلَّذِي يُحۡيِۦ وَيُمِيتُۖ فَإِذَا قَضَىٰٓ أَمۡرٗا فَإِنَّمَا يَقُولُ لَهُۥ كُن فَيَكُونُ٦٨﴾ [غافر: ٦٨] «او کسی است که زنده می‌کند و می‌میراند، پس هنگامی که چیزی را بخواهد، تنها به او می‌گوید: موجود شو پس (بی‌درنگ) موجود می‌شود». و می‌فرماید: ﴿أَيۡنَ مَا تَكُونُواْ يَأۡتِ بِكُمُ ٱللَّهُ جَمِيعًاۚ إِنَّ ٱللَّهَ عَلَىٰ كُلِّ شَيۡءٖ قَدِيرٞ١٤٨﴾ [البقرة: ١٤٨] «هرجا که باشید، الله همه شما را حاضر می‌کند، همانا الله بر هر چیزی توانا است». و این استدلال به قدرت مطلق الهی است که هیچ چیزی نمی‌تواند آن را عاجز کند.
* و می‌فرماید: ﴿أَفَحَسِبۡتُمۡ أَنَّمَا خَلَقۡنَٰكُمۡ عَبَثٗا وَأَنَّكُمۡ إِلَيۡنَا لَا تُرۡجَعُونَ١١٥ فَتَعَٰلَى ٱللَّهُ ٱلۡمَلِكُ ٱلۡحَقُّ﴾[المؤمنون: ١١٥-١١٦] «آیا گمان کردید که ما شما را بیهوده آفریده‌ایم، و همانا شما به سوی ما بازگردانده نمی‌شوید؟! * پس بلندمرتبه (و برتر) است الله که فرمانروای حق است». در اینجا الله متعال به دلیل حکمت و مقصدی استدلال کرده است، چون الله متعال قطعا این مخلوقات بزرگ را عبث و بیهوده نیافریده است، بلکه آن را برای حکمت باعظمتی آفریده است، پس شخص عاقل از خودش می‌پرسد که چرا آفریده شده است؟ و چرا الله متعال این همه مخلوقات را آفریده است؟ پس بنگرید چگونه الله متعال این دلایل را در کتاب خود به طور متنوع برای تأکیدِ وقوعِ بعث بیان می‌فرماید، و اینکه زنده‌شدن پس از مرگ حقیقتی است که شکی در آن نیست.
و این دلایل به طور مجموع در این فرمودۀ باری‌تعالی ذکر شده است: ﴿أَوَ لَمۡ يَرَ ٱلۡإِنسَٰنُ أَنَّا خَلَقۡنَٰهُ مِن نُّطۡفَةٖ فَإِذَا هُوَ خَصِيمٞ مُّبِينٞ٧٧ وَضَرَبَ لَنَا مَثَلٗا وَنَسِيَ خَلۡقَهُۥۖ قَالَ مَن يُحۡيِ ٱلۡعِظَٰمَ وَهِيَ رَمِيمٞ٧٨ قُلۡ يُحۡيِيهَا ٱلَّذِيٓ أَنشَأَهَآ أَوَّلَ مَرَّةٖۖ وَهُوَ بِكُلِّ خَلۡقٍ عَلِيمٌ٧٩ ٱلَّذِي جَعَلَ لَكُم مِّنَ ٱلشَّجَرِ ٱلۡأَخۡضَرِ نَارٗا فَإِذَآ أَنتُم مِّنۡهُ تُوقِدُونَ٨٠ أَوَ لَيۡسَ ٱلَّذِي خَلَقَ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضَ بِقَٰدِرٍ عَلَىٰٓ أَن يَخۡلُقَ مِثۡلَهُمۚ بَلَىٰ وَهُوَ ٱلۡخَلَّٰقُ ٱلۡعَلِيمُ٨١ إِنَّمَآ أَمۡرُهُۥٓ إِذَآ أَرَادَ شَيًۡٔا أَن يَقُولَ لَهُۥ كُن فَيَكُونُ٨٢ فَسُبۡحَٰنَ ٱلَّذِي بِيَدِهِۦ مَلَكُوتُ كُلِّ شَيۡءٖ وَإِلَيۡهِ تُرۡجَعُونَ٨٣﴾ [يس: ٧٧-٨٣].
«آیا انسان ندیده است که ما او را از نطفه‌ای آفریده‌ایم، پس او ستیزه‌جویی آشکار شده است * و برای ما مَثَلی زد، و آفرینش خود را فراموش کرد، گفت: چه کسی (این) استخوان‌ها را (دوباره) زنده می‌کند درحالی که پوسیده است؟! * بگو: (همان) کسی آن را زنده می‌کند که نخستین بار آن را پدید آورد، و او به هر آفرینشی دانا است، * (همان) کسی که از درخت سبز برای شما آتش پدید آورد، پس آنگاه شما از آن (آتش) می‌افروزید * آیا کسی که آسمان‌ها و زمین را آفریده است، نمی‌تواند همانند آن‌ها (انسان‌ها) را بیافریند؟! آری (می‌تواند) و او آفرینندۀ دانا است * جز این نیست که فرمان او، چون چیزی را اراده کند، (این است) که به آن می‌گوید: موجود شو. پس (بی‌درنگ) موجود می‌شود * پس منزه است، کسی که پادشاهی همه چیز در دست او است، و (همه) به سوی او بازگردانده می‌شوید».
و این آیات انواع مختلفی از دلایل زنده‌شدن پس از مرگ را دربر دارد، اعم از دلیل آغاز خلقت، دلیل نظیر بعثت، دلیل اولویت، دلیل قدرت مطلقه الهی، دلیل حکمت و منزه‌بودن از عبث و بیهودگی و این همه، دلایل آشکاری است که هرکس آن را مورد تأمل قرار دهد به زنده‌شدن بعد از مرگ یقین می‌کند.
* ایمان به زنده‌شدن بعد از مرگ، ایمان به اموری که بعد از آن رخ می‌دهد مانند حساب و جزا را اقتضا می‌کند.