شرح عبارات متن
مؤلف / می‌گوید: دلیل امید و ترس و خشوع: این ارشاد بارى‌تعالی است: ﴿إِنَّهُمۡ كَانُواْ يُسَٰرِعُونَ فِي ٱلۡخَيۡرَٰتِ وَيَدۡعُونَنَا رَغَبٗا وَرَهَبٗاۖ وَكَانُواْ لَنَا خَٰشِعِينَ٩٠﴾[الأنبياء: ٩٠]. «زیرا آن‌ها در کارهاى خیر شتاب می‌کردند و در حال بیم و امید ما را مى‌خواندند و همیشه به درگاه ما خاضع و خاشع بودند».
* وجه دلالت آیه آن است که الله متعال این اعمال را مورد ستایش قرار داده است و حاکی از محبت و تشویق او تعالی بر انجام این اعمال است. پس دلالت می‌کند که این اعمال عباداتی هستند که باید برای الله متعال خالص گردند.
قول مؤلف /: دلیل خشیت یا ترس با تعظیم این فرموده الله تعالی است: ﴿فَلَا تَخۡشَوۡهُمۡ وَٱخۡشَوۡنِي﴾[البقرة: ١٥٠]. «پس از آنان مترسید و از من بترسید».
* امر به خشیت و ترس‌داشتن از الله تعالی با تعظیم، دلیل بر عبادت‌بودن آن است که الله متعال آن را دوست می‌دارد؛ و نهی از آن برای غیر الله و امر به انجام آن تنها برای او تعالی، دلالت بر وجوب خالص‌گردانیدن این عبادت برای الله متعال می‌کند.
قول مؤلف /: و دلیل انابت این ارشاد الهى است: ﴿وَأَنِيبُوٓاْ إِلَىٰ رَبِّكُمۡ وَأَسۡلِمُواْ لَهُۥ﴾[الزمر: ٥٤]. «به‌سوى پروردگارتان بازآیید و در برابر او تسلیم شوید». امر به انابت دلالت بر این دارد که انابت عبادت بوده و باید خالص برای الله متعال صورت گیرد.
* ﴿وَأَسۡلِمُواْ لَهُۥ﴾[الزمر: ٥٤]. «در برابر او تسلیم شوید». ابن جریر / می‌گوید: «الله تعالی می‌فرماید: با فروتنی در برابر او تعالی اطاعت کنید و به دین حنیف اقرار و اعتراف داشته باشید».
- ابن جریر / میان معنای لغوی و شرعی اسلام جمع کرده است؛ طوری که گاهی لفظ اسلام اطلاق می‌شود و مراد از آن تسلیم‌شدن و فروتنی و اطاعت است، و گاهی هم اطلاق شده و مراد از آن دین اسلام می‌باشد، و هردو لازم و ملزوم یکدیگر هستند.
- نظر به معنای اول: مراد از اسلام تسلیم‌شدن و مطیع و فرمانبرداربودن برای الله متعال، و منقادبودن به او تعالی، و ترک مخالفت و دشمنی و معصیت او تعالی است.
- و نظر به معنای دوم مراد این است که در دین اسلام داخل شوید، زیرا دین اسلام براساس تسلیم‌شدن، فرمانبرداربودن برای پروردگار واحدی که شریکی ندارد بنا نهاده شده است.