شرح اصول سه گانه اسلام شیخ محمد بن عبدالوهاب

اصول عبادات قلبی

* اصول عبادات قلبی که مدار سایر عبادات بر آن است: (محبت، بیم، امید).

ابن قیم  / می‌گوید: «قلب در سیر خود به سوی الله  ﻷ مانند پرنده است؛ چنانکه محبتْ سرِ آن، و ترس و امید بال‌هایش است؛ پس هرگاه سر و بال‌ها سالم بودند پرنده به خوبی پرواز می‌کند، و هرگاه سر قطع شود پرنده می‌میرد، و هرگاه بال‌هایش را از دست بدهد؛ پس او در معرض خطر شکارچی و درنده‌ای قرار خواهد گرفت».

* و بیان این مثال چنین است که قلب را سه چیز به سوی عمل وامی‌دارد: محبت، بیم، امید. پس کسی که الله را دوست داشت و کسی که از الله متعال ترس داشت و کسی که به اجر و پاداش الله متعال امیدوار بود؛ اطاعت او تعالی را می‌کند.

- مؤمنانی هستند که انگیزه محبت بر آن‌ها غلبه نموده و بر اثر همین محبتی که به الله  ﻷ دارند با بیم و امید از او تعالی اطاعت می‌کنند اما در قلبشان محبت و راستی تقرب به الله  ﻷ غالب است.

- مؤمنانی هستند که ترس از الله بر آنان غلبه نموده اطاعت الله متعال را با ترس از او تعالی انجام می‌دهند، چه از عذاب دنیوی او تعالی بترسند یا از مجازات اخروی؛ پس چیزی که غالبا او را وادار به انجام طاعات و پرهیز از محرمات می‌کند ترسش از الله متعال است.

- مؤمنانی هستند که بر آن‌ها امید به اجر و پاداش الله متعال غلبه می‌نماید از این‌رو مشاهده می‌کنید که بیشترین چیزی که آن‌ها را به انجام طاعات الهی و پرهیز از محرمات می‌کشاند امیدش به اجر و پاداش و فضل الهی است.

- و کمال این است که بنده هر سه را جمع کند، طوری که الله متعال را از روی محبت، بیم و امید به پاداش و فضلش اطاعت کند.

* مرتبۀ محبت نسبت به مرتبۀ بیم و امید بالاتر است. اگر برتری میان این مراتب را بخواهیم پس محبت بالاترین مرتبه را دارد چون محبت در دنیا و آخرت پایدار می‌ماند، اما ترس در آخرت زایل شده از بین می‌رود.