فضیلت احسان
احسان اعلی‌ترین مراتب دین اسلام است، و از والاترین اهداف سالکان می‌باشد و ثواب آن از بهترین ثواب‌ها در دنیا و آخرت به شمار می‌رود. محسنان محبوب‌ترین مردم نزد الله متعال بوده و با قرارگرفتن‌شان در رحمت و فضل و برکات الله متعال خوشبخت‌ترین مردم هستند.
از بعضی علمای سلف در بیان فضیلت برخی از محسنان نقل شده است که آنان نه با کثرت نماز و روزه‌شان بلکه با چیزی که در قلب‌هایشان جای گرفته بود از دیگران سبقت گرفته‌بودند.
الله متعال می‌فرماید: ﴿ٱلَّذِي خَلَقَ ٱلۡمَوۡتَ وَٱلۡحَيَوٰةَ لِيَبۡلُوَكُمۡ أَيُّكُمۡ أَحۡسَنُ عَمَلٗاۚ وَهُوَ ٱلۡعَزِيزُ ٱلۡغَفُورُ٢﴾ [الملك: ٢] «(همان) ذاتی‌که مرگ و زندگی را آفرید تا شما را بیازماید که کدام‌یک از شما بهترین عملكرد را دارد، و او پیروزمند بخشنده است». و می‌فرماید: ﴿وَهُوَ ٱلَّذِي خَلَقَ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٖ وَكَانَ عَرۡشُهُۥ عَلَى ٱلۡمَآءِ لِيَبۡلُوَكُمۡ أَيُّكُمۡ أَحۡسَنُ عَمَلٗاۗ﴾ [هود: ٧] «و او ذاتی هست که آسمان‌ها و زمین را در شش روز آفرید، و عرش او بر آب بود، تا شما را بیازماید که کدام‌یک از شما بهترین عملكرد را دارد». و می‌فرماید: ﴿إِنَّا جَعَلۡنَا مَا عَلَى ٱلۡأَرۡضِ زِينَةٗ لَّهَا لِنَبۡلُوَهُمۡ أَيُّهُمۡ أَحۡسَنُ عَمَلٗا٧﴾ [الكهف: ٧] «ما آنچه که روی زمین است، زینت آن قرار داده‌ایم، تا آن‌ها را بیازماییم که کدام‌شان بهترین عملكرد را دارد».
الله متعال هدف از آفرینش مردم را بیان نموده است و آن این که ما را امتحان می‌کند که کدام‌یک از ما بهترین عملكرد را دارد ، و این هدف خاص‌تر از محض عبادت است.
فُضَیل بن عِیاض می‌گوید: ﴿أَحۡسَنُ عَمَلٗا﴾ خالص‌تر آن و درست‌تر و دقیق‌تر آن، و می‌گوید: «عمل تا خالص و درست نباشد قبول نمی‌شود، خالص یعنی خاص برای الله متعال باشد، و درست یعنی بر طبق سنت رسول الله باشد».
از بنده خواسته شده تا در کارهایش محسن باشد؛ چون کثرت عمل بدون احسان محنت و بلا است، و الله متعال عمل کم و نیکو را، نسبت به عملی که زیاد است ولی نیکو نیست، می‌پسندد.
ابن قیم / فرموده است:
وَاللهِ لَا يَرْضَى بِكَثْرَةِ فِعْلِنَا
لَكِنْ بِأَحْسَنِهِ مَعَ الْإِيْمَانِ
فَالْعَارِفُونَ مُرَادُهُمْ إِحْسَانُهُ
وَالْجَاهِلُوْنَ عَمُوا عَنِ الْإِحْسَانِ
یعنی: «الله متعال با کثرت عمل از ما راضی نمی‌گردد... لیکن با بهترین عملکرد که با ایمان همراه باشد».
قصد و مراد عارفان احسان عمل بود... و جاهلان از احسان نابینا گشته‌اند
از بزرگ‌ترین فضیلت‌های احسان این است که الله متعال محسنان را دوست می‌دارد، طوری که این دوستی در پنج موضع قرآن کریم ذکر شده است، و این عملی است که ذکر آن در قرآن کریم همراه با محبت الهی از هرچیز دیگر بیشتر تکرار شده است.
و همچنین در پنج موضع دیگری از قرآن، الله متعال فرموده است که اجر محسنان را ضایع نمی‌کند.
و از فضیلت‌های احسان این فرمودۀ متعال است: ﴿إِنَّ رَحۡمَتَ ٱللَّهِ قَرِيبٞ مِّنَ ٱلۡمُحۡسِنِينَ٥٦﴾ [الأعراف: ٥٦] «همانا رحمت الله به نیکوکاران نزدیک است». و این فرمودۀ او تعالی: ﴿هَلۡ جَزَآءُ ٱلۡإِحۡسَٰنِ إِلَّا ٱلۡإِحۡسَٰنُ٦٠﴾ [الرحمن: ٦٠] «آیا پاداش نیکی جز نیکی است؟!»، و این فرمودۀ او تعالی: ﴿وَيَجۡزِيَ ٱلَّذِينَ أَحۡسَنُواْ بِٱلۡحُسۡنَى٣١﴾ [النجم: ٣١] «و کسانی را که نیکوکاری کردند با (بهشت) نیکو پاداش دهد». و این فرمودۀ او تعالی: ﴿۞لِّلَّذِينَ أَحۡسَنُواْ ٱلۡحُسۡنَىٰ وَزِيَادَةٞ﴾ [يونس: ٢٦] «برای کسانی که نیکی کردند، پاداش نیک (بهشت) است و افزون بر آن (رؤیت باری تعالی است)». "زیادة" در این آیه به دیدار الله متعال تفسیر شده است، و این آخرین امید بنده و نیکوترین پاداش برایش است.
اما اجر و پاداش عاجلی که الله متعال به محسنان در دنیا وعده داده و فراهم نموده است در دو موضع از قرآن کریم ذکر شده است: ﴿لِّلَّذِينَ أَحۡسَنُواْ فِي هَٰذِهِ ٱلدُّنۡيَا حَسَنَةٞ﴾ [النحل: ٣٠] «برای کسانی که نیکی کردند، در این دنیا نیکی است».